Duszność – objawy, przyczyny. Jak je rozpoznać, co robić?

Duszność jest dolegliwością, której przyczyny należy szukać w schorzeniach układu oddechowego lub krwionośnego. Może przybierać różne formy. Mówimy np. o duszności spoczynkowej, wysiłkowej. Dolegliwość może być zarówno niegroźnym objawem nadmiernego zmęczenia, jak i symptomem poważnej, zagrażającej życiu choroby. Duszności nie należy więc lekceważyć. Zobacz, o jakich chorobach może świadczyć duszność.

Duszność: co to?

Mianem duszności określane jest subiektywne odczuwanie braku powietrza (tchu) i trudności w oddychaniu. Uczucie braku tchu może pojawić się w wielu okolicznościach, np. podczas spoczynku lub wysiłku. U osób zdrowych problemy z oddychaniem najczęściej występują dopiero po znacznym obciążeniu organizmu. Osoby chore mogą odczuwać duszności już przy niewielkiej aktywności fizycznej.

Objawy duszności mogą być przewlekłe, podostre lub ostre. Te pierwsze są zazwyczaj łagodniejsze. Duszności w ostrym przebiegu mogą stanowić zagrożenie życia, dlatego wymagają pilnej interwencji. W zależności od przyczyny duszność może być różnie odczuwalna przez pacjenta i opisywana w bardzo różny sposób. Medycyna wyróżnia kilka rodzajów tej dolegliwości, które są kategoryzowane pod względem intensywności objawów.

Duszności w skali Medical Research Council

Duszności są oceniane pod względem intensywności symptomów. Lekarz może dokonać oceny kilkoma metodami, jednak najczęściej stosowana jest skala Medical Research Council, czyli w skrócie skala mMRC. Według niej wyróżnia się cztery stopnie duszności.

• Stopień 0 – brak tchu pojawia się w czasie silnego wysiłku fizycznego.
• Stopień 1 – objawy pojawiają się w trakcie marszu po płaskim terenie lub wchodzeniu na wzniesienie o niewielkim nachyleniu.
• Stopień 2 – trudności w oddychaniu ma się, idąc po płaskim terenie; w czasie spaceru konieczne są krótkie postoje, w których czasie nabiera się tchu; duszności mogą powodować wolniejsze chodzenie niż u osób w tym samym wieku.
• Stopień 3 – chory musi zatrzymać się po ok. 100 metrach lub marszu po płaskim terenie, aby nabrać tchu.
• Stopień 4 – duszności pojawiają się w trakcie ubierania się lub rozbierania; znacznie utrudniają życie, w niektórych przypadkach nawet uniemożliwiają opuszczanie domu.

Duszności dzieli się też na ostre, podostre i przewlekłe. Pod względem czasu występowania objawów problemy z oddychaniem dzieli się na duszność spoczynkową oraz wysiłkową.

Objawy duszności

Osoby, u których występują duszności, mogą u siebie zauważyć takie objawy, jak:

• spłycony oddech,
• przyspieszony oddech,
• ruchomość skrzydełek nosa,
• zaangażowanie dodatkowych mięśni oddechowych,
• wyraźny świst pojawiający się przy oddychaniu,
• stridor (szmer krtaniowy).

Objawom duszności mogą też towarzyszyć inne symptomy. Najczęściej jest tak w przypadku, gdy problemy z oddychaniem wynikają z chorób płuc. W tym wypadku oprócz duszności pojawia się kaszel, uczucie ucisku w klatce piersiowej, świsty podczas wdechu i wydechu. Może się zdarzyć, że towarzyszące objawy przybiorą formę odkrztuszania ropnej wydzieliny, gorączki, silnego, zamostkowego bólu, krwioplucia. Pojawienie się wyżej wymienionych objawów wymaga konsultacji lekarskiej. W trybie pilnym jest potrzebna, jeśli duszności wraz z towarzyszącymi objawami pojawiają się u osób z zaawansowanymi chorobami układu krążenia i oddechowego.

Rodzaj objawów i ich nasilenie są kwestią indywidualną. W dużej mierze zależą też od choroby, która wywołuje duszności. Jej rozpoznanie jest ważne, ponieważ determinuje leczenie.

Przyczyny duszności i problemów z oddychaniem

W przypadku, gdy duszności pojawiają się w ciągu kilku minut, mówimy o problemach z oddychaniem z przebiegiem ostrym. Jako ich najczęstsze przyczyny wskazuje się:

• astmę,
• zatorowość płucną,
• odmę,
• ciało obce w drogach oddechowych.

Duszności w przebiegu podostrym charakteryzują się tym, że objawy pojawiają się w ciągu kilku dni lub godzin po wystąpieniu czynnika wywołującego. Przyczynami duszności o charakterze podostrym mogą być:

• zapalenie płuc,
• choroba wieńcowa (niedokrwienna serca),
• wysiękowe zapalenie osierdzia,
• zaostrzenie przewlekłej obstrukcyjnej choroby płuc.

Trudności z oddychaniem o charakterze przewlekłym to te występujące kilka lat. Mogą być spowodowane:

• chorobą śródmiąższową płuc,
• przewlekłą obstrukcyjną chorobą płuc,
• chorobą niedokrwienną serca,
• niewydolnością serca,
• obecnością płynu w jamie opłucnej, 
• niedokrwistością,
• niestabilną dławicą piersiową,
• porażeniem przepony,
• zaburzeniem czynności mięśnia brodawkowatego,
• stresem,
• zaburzeniami lękowymi. 

Duszności przy atakach paniki

Duszności to jeden z podstawowych symptomów ataków paniki, nerwicy, stanów lękowych. Problemy z oddychaniem pojawiają się w sytuacjach silnie stresowych i zazwyczaj towarzyszą takim symptomom, jak kłucie w okolicy serca, ucisk w klatce piersiowej, kołatanie serca, drżenie, gula w gardle. W przypadku duszności przy atakach paniki pacjenci skarżą się na duże trudności w nabieraniu powietrza do płuc. Kłopoty z oddychaniem przy panice/stanie lękowym mogą pojawiać się u osób całkowicie zdrowych, które w danej chwili są poddane silnym emocjom.

Duszności w ciąży – czy to normalne?

Problemy z oddychaniem to objaw, który często pojawia się u kobiet w ciąży. Najczęściej występują w drugim i trzecim trymestrze. Powiązane są z procesem wzrostu płodu. Powoduje to ucisk na płuca i duszności. Trzeba jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach problemy z oddychaniem w ciąży wskazują na choroby, np. anemię i niedobory żelaza. Jeśli wraz z dusznościami w ciąży pojawiają się zawroty głowy, omdlenia i ogólne osłabienie należy skontaktować się z lekarzem.

Duszności – co zrobić, jak się pojawią?

Postępowanie w przypadku wystąpienia duszności zależy od tego, jaka jest ich przyczyna. Pierwsza pomoc polega na opuszczeniu dusznego i zatłoczonego pomieszczenia, wyjściu na zewnątrz, zaczerpnięciu świeżego powietrza. Jeśli duszności są wywołane stresem/napadem lęku/histerią to uspokojenie się i powolne oddychanie.

Za uniwersalny lek na duszności uważany jest tlen. Powinien być podany pacjentowi jak najszybciej. W przypadku ostrych duszności najlepszym sposobem jest ekspozycja na zimne powietrze. Oprócz tego chorego należy umieścić w pozycji ułatwiającej oddychanie, np. półsiedzącej lub siedzącej. Powinno unikać się pozycji leżącej. Jeśli duszności nie przechodzą, to konieczne jest podanie domięśniowo lub dożylnie adrenaliny bądź glikokortykosteroidów. Osobom cierpiącym na choroby oddechowe podaje się preparaty rozszerzające oskrzela. 

Osoby borykające się z problemami z oddychaniem mogą skorzystać z oferty Przychodni Synexus. Bezpłatne konsultacje dostępne są m.in. dla osób ze zdiagnozowaną przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Centrum Medyczne Synexus prowadzi je dla osób po 40. roku życia, które leczą się na POChP, przeszły w ostatnim roku zaostrzenie choroby i wymagały hospitalizacji lub podania sterydów, przewlekle paliły lub palą papierosy oraz szukają nowych możliwości terapeutycznych.

lek. Michał Dąbrowski