Zapalenie trzustki – ostre, przewlekłe. Objawy, leczenie, dieta

Trzustka jest umiejscowiona w jamie brzusznej, w bezpośrednim sąsiedztwie żołądka. To niepozorny narząd o podłużnym kształcie, osiągający długość około 12-20 cm. W dużej mierze składa się z gruczołów, których zadaniem jest produkowanie substancji służących do trawienia tłuszczy, białek i węglowodanów. To tzw. część zewnątrzwydzielnicza tego narządu. Trzustka posiada również część wewnątrzwydzielniczą, której zadaniem jest uwalnianie do krwi hormonów odpowiedzialnych przede wszystkim za regulowanie poziomu glukozy w organizmie. Choroby trzustki mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia pacjenta. Wśród nich najbardziej rozpowszechniony jest nowotwór, a także zapalenie trzustki.

Zapalenie trzustki – objawy

Przyczynami wystąpienia zapalenia trzustki mogą być różne czynniki, bardziej lub mniej zależne od naszej woli. Należą do nich przede wszystkim:

• nadużywanie alkoholu,
• kamica żółciowa,
• urazy jamy brzusznej,
• infekcje,
• stosowanie niektórych leków.

Objawem zapalenia trzustki, którego nie da się przeoczyć, jest silny, przeszywający ból w górnej części brzucha, który utrzymuje się nawet do kilku dni. Warto zauważyć, że w początkowym stadium choroby trudno określić, czy mamy do czynienia z jej ostrą, czy przewlekłą postacią. Ostre zapalenie trzustki występuje jednak zdecydowanie częściej, a jego objawy to:

• nagły i silny ból brzucha, promieniujący do kręgosłupa;
• nudności i wymioty;
• wzmożone pragnienie;
• przyspieszone bicie serca;
• rumień twarzy;
• gorączka.

Bardzo agresywną formę ostrego przebiegu tej choroby stanowi martwicze zapalenie trzustki. W jej wyniku enzymy trzustkowe trawią organ i przylegające do niego tkanki. Śmiertelność pacjentów z tej grupy może wynosić nawet 50% (lub 80%, jeżeli dochodzi do sepsy), co stanowi wyjątkowo wysoki współczynnik. Dla porównania, u pacjentów, u których nie wykazano martwicy trzustki, ale zmagają się z ostrym zapaleniem trzustki, śmiertelność wynosi około 10%.

Powikłania ostrego zapalenia trzustki obejmują m.in. tworzenie się zbiorników płynu, ropień trzustki, dalsze ogniska martwicy, przetoki, krwotoki do układu pokarmowego, a także nacieki na trzustce.

Przewlekła postać zapalenia trzustki może przebiegać bez epizodów nagłego zaostrzenia. Do jej objawów należą:

• nawracający ból brzucha, promieniujący do kręgosłupa;
• wzdęcia;
• biegunka;
• wymioty;
• postępująca utrata masy ciała;
• świąd skóry;
• hiperglikemia.

Cechą charakterystyczną przewlekłego zapalenia trzustki jest poszerzenie się światła pęcherzyków i kanalików tego narządu. Następstwem tego problemu jest zwłóknienie kanalików, a w rezultacie – niewydolność trzustki. Objawem niewydolności trzustki jest nieustający i nasilający się ból, który uniemożliwia funkcjonowanie. Chora trzustka daje też widoczne objawy skórne – oprócz świądu zauważalny jest także rumień i żółtaczka.

Przewlekły stan zapalny trzustki wiąże się z utratą wagi, która jest wyraźna, pomimo dobrego apetytu chorego. Częste biegunki i wymioty mogą doprowadzić do silnego odwodnienia organizmu lub lekkiego zażółcenia skóry i gałek ocznych. Częstą chorobą wynikającą z przewlekłego zapalenia trzustki jest również cukrzyca. Uszkodzona trzustka nie wydziela bowiem insuliny, która stanowi czynnik regulującym poziom cukru we krwi.

Zapalenie trzustki u dzieci jest szczególnie trudne do stwierdzenia, a jego przebieg jest właściwie nie do przewidzenia. U pacjentów z tej grupy wiekowej nie można wykonywać części badań diagnostycznych (np. endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej), a objawy zewnątrzwydzielniczej niedoczynności trzustki zazwyczaj pojawiają się dopiero wówczas, gdy narząd straci aż 90% zdolności do spełniania tej funkcji. Głównym czynnikiem ryzyka u dzieci są uwarunkowania genetyczne.

Zapalenie trzustki – jak je leczyć?

Jednym z podstawowych badań, które umożliwiają rozpoznanie zapalenia trzustki, jest oznaczenie lipazy we krwii oraz amylazy we krwii i moczu.

Badanie trzustki z krwi to jednak nie jedyna czynność diagnostyczna, jaką wykonuje się przy podejrzeniu zapalenia trzustki. Kolejnym badaniem może być prześwietlenie, którego obraz uwidacznia zwapnienia narządu. Są one charakterystyczne dla przewlekłej postaci choroby trzustki, a ich najczęstszą przyczynę stanowi nadużywanie alkoholu. Inne badania diagnostyczne to USG i tomografia komputerowa, które pozwalają określić źródła zapalenia trzustki. Nierzadko jest nim kamica pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych. Pacjenci, u których wykryto ostre zapalenie trzustki, podlegają dodatkowym badaniom. Mają one na celu potwierdzenie lub wykluczenie dokładnych przyczyn wystąpienia choroby.

Leczenie ostrego zapalenia trzustki jest prowadzone wyłącznie w szpitalu. Leki, które otrzymuje chory, mają działanie przeciwbólowe i zmniejszające wydzielanie soku trzustkowego. Podstawową formą leczenia są głodówki i/lub odżywianie pozajelitowe (dożylne podawanie pacjentowi substancji odżywczych). Jeżeli zapalenie trzustki zostało wywołane infekcją, podawane są silne antybiotyki. Nierzadko przeprowadzany jest zabieg odsysania przez nos treści żołądkowej, zaś w celu wypłukania toksyn z organizmu, stosuje się dializę otrzewnową.

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki wybór terapii jest silnie uzależniony od aktualnego stanu pacjenta. Niekiedy lekarz zaleca jedynie niskotłuszczową dietę, unikanie alkoholu, a także przyjmowanie odpowiednich preparatów farmaceutycznych. Należą do nich przede wszystkim enzymy trzustkowe (podawane w tabletkach), których zadaniem jest wspomaganie procesu trawienia i redukcja ciśnienia w przewodach trzustkowych. Jeżeli przewlekłemu zapaleniu trzustki towarzyszy cukrzyca, konieczne jest podawanie insuliny. W nielicznych przypadkach najlepszym rozwiązaniem okazuje się chirurgiczne usunięcie fragmentu trzustki. Taka operacja pozwala na znaczące złagodzenie lub nawet całkowitą redukcję bólu towarzyszącego schorzeniu.

Dobrą wiadomością jest to, że trzustka ma pewną zdolność do regeneracji. Próbując przywrócić narząd do stanu sprzed zapalenia, należy zastosować właściwą dietę, a także postarać się o oczyszczenie organizmu z toksyn. Dobrą terapią wspomagającą jest w tym przypadku regularne spożywanie naparów ziołowych. Regeneracja trzustki po alkoholu wymaga wprowadzenia do stylu życia całkowitej abstynencji.

Zapalenie trzustki – dieta

Dieta trzustkowa to rodzaj diety lekkostrawnej, której podstawową cechą jest ograniczenie produktów zawierających tłuszcze i błonnik. Dla pacjentów ze stwierdzonymi chorobami trzustki (zapaleniem, nowotworem) ważnym zaleceniem jest także rezygnacja z alkoholu i innych używek obciążających organizm. W przypadku odczuwania pierwszych dolegliwości bólowych trzustki, dieta lekkostrawna również jest wskazana, ale wówczas należy również niezwłocznie udać się do lekarza w celu wykonania szeregu badań diagnostycznych.

Leczenie ostrego zapalenia trzustki zazwyczaj rozpoczyna się w szpitalu. Dieta jest tam dobierana indywidualnie do pacjenta, jednak pierwszą fazę terapii zazwyczaj rozpoczyna kilkudniowa głodówka. Na dalszym etapie leczenia duże znaczenie ma pierwszy miesiąc po diagnozie. W tym czasie celem jest wyciszenie organizmu i niedopuszczenie do podrażnienia trzustki (objawy zapalenia w takim wypadku nasilają się niemal natychmiast). Pacjent otrzymuje 4-5 posiłków dziennie, w regularnych odstępach czasowych, przy czym porcje nie mogą być zbyt obfite.

To, jak długo pacjenta z chorą trzustką obowiązuje ścisła dieta, jest uzależnione od prędkości ustępowania objawów. Po pierwszym, najbardziej restrykcyjnym etapie leczenia (najczęściej po opuszczeniu szpitala) następuje stopniowe poszerzanie jadłospisu. Dieta trzustkowa zaczyna wracać do normy sprzed zachorowania, jednak ciągle jest łagodna dla układu pokarmowego. Po stwierdzeniu u pacjenta całkowitego ustąpienia choroby, powinien on nadal przestrzegać zaleceń żywieniowych, to jest spożywać niskotłuszczowe i zbilansowane posiłki. Należy przy tym pamiętać o obserwowaniu swojego ciała oraz natychmiastowym reagowaniu na wszelkie niepokojące objawy. Nawrót takich dolegliwości, jak wzdęcia, uczucie pełności po posiłku, uczucie przelewania, bóle brzucha czy kłopoty z wypróżnianiem, powinien być sygnałem do ponownego ograniczenia jadłospisu.

Dieta trzustkowa przy przewlekłym zapaleniu trzustki jest nakierowana na łagodzenie objawów choroby. Podobnie jak w przypadku ostrego stanu zapalnego, jadłospis pacjenta powinien zostać zmodyfikowany i pozbawiony produktów oraz potraw, które mogą być obciążające dla organizmu. Dzienna dawka spożywanego tłuszczów nie może przekroczyć 50 g. Nie wolno jednak całkowicie wykluczyć ich z jadłospisu, ponieważ to skutkowałoby niedoborem witamin, które wchłaniają się do organizmu dzięki temu, że są w nich rozpuszczone (A,D,E,K). Dopuszczalne są jedynie chude mięsa i ryby, natomiast masło i oleje powinny zostać ograniczone. Warto jeść dużo warzyw i owoców, a także włączyć do jadłospisu różnorodne zioła: bazylię, ziele angielskie, koper włoski, tymianek. Ponieważ przewlekłe zapalenie trzustki często wiąże się ze znaczną utratą wagi, niekiedy zalecana jest dieta wysokokaloryczna, obejmująca produkty bogate w białko i węglowodany. Chorym, u których wystąpiła również cukrzyca, zaleca się ograniczenie spożywania cukrów prostych. Należą do nich m.in. miód, wysokosłodzone dżemy i syropy owocowe. Niekiedy wskazane jest także wykluczenie z diety surowych warzyw oraz owoców i zastąpienie ich gotowanymi.

Ogólnie w diecie trzustkowej unika się spożywania m.in. następujących produktów i potraw: tłuste mięsa, dania smażone i pieczone, majonez, śmietana, ciasta, mleko, tłusty nabiał, makaron, pieczywo, fasola, kapusta, cebula, grube kasze, ostre przyprawy i sosy, napoje gazowane, mocna kawa oraz herbata, alkohol. Potrawy powinny być poddawane obróbce termicznej poprzez gotowanie, duszenie, pieczenie w folii lub gotowanie na parze.

Centrum Medyczne Synexus obecnie przeprowadza bezpłatne badanie wątroby za pomocą urządzenia Fibroscan® i konsultacje lekarskie przeznaczone dla osób ze zdiagnozowanym niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. 

lek. Michał Dąbrowski