Endometrioza – przyczyny, objawy, leczenie

Endometrioza to choroba żeńskich narządów płciowych. Charakteryzuje się występowaniem komórek błony śluzowej trzonu macicy (endometrium) poza jamą macicy (komórki ektopowe). Komórki ektopowe przypominają budową komórki endometrialne i wykazują podobną aktywność. Reagują na zmiany hormonalne zachodzące w cyklu menstruacyjnym, czego następstwem jest przewlekła infekcja. Aktywność wydzielnicza ognisk choroby wiąże się z zaburzeniami cyklu owulacyjnego, może także działać destruktywnie na komórki jajowe, oocyty i zarodki. W następstwie dochodzi do wewnętrznych krwawień, rozwoju bolesnych guzków, infekcji, tworzenia się blizn i zrostów oraz zmiany stosunków anatomicznych narządów w miednicy mniejszej. Endometrioza jest jedną z najczęściej spotykanych przyczyn hospitalizacji. Endometrioza, choć czasami przebiega bezobjawowo i jest diagnozowana przypadkowo w czasie kontrolnego badania ginekologicznego, może być przewlekłą, trudną w terapii dolegliwością, a w ciężkich postaciach upośledzać codzienną i zawodową aktywność kobiety. Może również być przyczyną niepłodności. Choroba dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, również kobiet młodych. Niepłodność spowodowana przez endometriozę została uznana przez WHO za chorobę cywilizacyjną. Leczenie niepłodności może być długotrwałe, generować wysokie koszty i nigdy nie daje gwarancji powodzenia. Specjaliści uważają, że ze względu na naturalny spadek płodności, pacjentki z endometriozą powinny pomyśleć o zajściu w ciążę w trzeciej dekadzie życia.

Endometrioza – przyczyny

Ta choroba nie została jeszcze dokładnie zbadana pod kątem przyczyn i wciąż stanowi przedmiot dociekań specjalistów. Wśród przyczyn wymienia się jednak najczęściej wady wrodzone, czynniki środowiskowe, epigenetyczne, autoimmunologiczne i alergiczne. Istnieją teorie, że jednym z podstawowych mechanizmów sprzyjających endometriozie jest przedostawanie się krwi miesiączkowej przez jajowody do jamy otrzewnowej i wszczepianie się złuszczonych komórek endometrium. Ponieważ jednak ten mechanizm obserwuje się również u zdrowych kobiet, istnieją domniemania, że na powstawanie ognisk endometriozy wpływają także inne zjawiska. Należy mieć świadomość, że mimo że endometrioza nie jest chorobą nowotworową, może zwiększać ryzyko powstawania niektórych zmian nowotworowych. Badania dowodzą, że kobiety z endometriozą jajnikową mają większe szanse zagrożenia rakiem jajnika. Niektóre postacie choroby, np. endometrioza głęboko naciekająca jelita i przegrody odbytniczo-pochwowej, mogą rozwijać się z komórek endometrium, które zostały tam po okresie płodowym. W takich wypadkach endometriozę można uznać za chorobę wrodzoną. Obecnie prowadzi się wiele badań dotyczących przyczyn endometriozy. Dzięki tej wiedzy być może będzie można zapobiegać, leczyć lub wcześniej wykrywać chorobę. Trwa wiele badań klinicznych zmierzających do wprowadzenia na rynek nowych lekarstw na endometriozę. 

Endometrioza – objawy

Pierwszym symptomem endometriozy jest ból odczuwany w okolicy miednicy małej. Pacjentki zaczynają skarżyć się na bolesne menstruacje, dyskomfort podczas stosunków seksualnych, ból w czasie oddawania moczu i stolca, a także bóle brzucha i w krzyżu oraz przewlekły, trwający nieraz wiele miesięcy ból w miednicy. Rzadziej, choć także, pojawia się ból kończyn dolnych, który ma charakter cykliczny. Kolejnymi objawami mogą być krwawienia z odbytnicy lub dróg rodnych. U kobiet z endometriozą mogą też występować objawy związane z zaburzeniami przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, biegunki, zaparcia oraz niedoczynność układu moczowego. Bywa, że choroba przebiega bez objawów i rozpoznawana jest przypadkowo, np. w trakcie innych terapii (zabiegów, operacji) lub kontrolnego badania ginekologicznego. Niekiedy jedynym objawem jest bezpłodność kobiety. Warto pamiętać, że pojawienie się bolesnego miesiączkowania to pierwszy sygnał, że może występować endometrioza, zwłaszcza jeśli wcześniej kobiety nie uskarżały się na żadne dolegliwości związane z cyklem menstruacyjnym. W takich sytuacjach należy niezwłocznie przeprowadzić badania diagnostyczne (szczególnie u kobiet młodych), ponieważ specjaliści zaobserwowali, że często dochodzi do zbyt późnego rozpoznania choroby, a co za tym idzie, poważnych powikłań po endometriozie.

Endometrioza – metody diagnostyczne

Endometriozę rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych po przeprowadzeniu: badania ginekologicznego, badań obrazowych (np. USG), niekiedy tomograficznych lub MRI, a także w czasie operacji. Podczas badania ginekologicznego specjalista ocenia pozycję, wielkość i mobilność macicy oraz jajników, więzadła krzyżowo-maciczne (więzadła łączące tylną ścianę szyjki macicy z odbytnicą i kością krzyżową – częste umiejscowienie endometriozy) oraz sprawdza stan przegrody odbytniczo-pochwowej (połączenie ścian pochwy i odbytnicy). Doświadczenie specjalistów wskazuje, że najlepsze wyniki uzyskuje się w badaniu przez pochwę i odbyt. Zaleca się wykonanie go podczas trwania menstruacji, ponieważ zwiększa to szansę wykrycia ognisk endometriozy. Innym sposobem badania jest analiza obrazu USG, uzyskanego zarówno przez pochwę, jak i odbytnicę. W diagnostyce endometriozy głęboko naciekającej najbardziej pożądane jest USG wykonane przez odbytnicę, zwłaszcza u kobiet zgłaszających dolegliwości ze strony jelit (zaburzenia czynności jelit i odbytnicy w czasie miesiączki) oraz w przypadku podejrzenia istnienia zmian w ścianie jelita grubego bądź występowania zmiany ogniskowej w okolicy tylnego sklepienia pochwy. Skutecznym badaniem okazuje się również przeprowadzenie rezonansu magnetycznego, który podobnie jak USG, pomaga w ustaleniu postępujących zmian chorobowych przed planowanym leczeniem chirurgicznym. W diagnostyce endometriozy standardowo stosuje się też laparoskopię. W uzasadnionych przypadkach podejrzenia endometriozy głęboko naciekającej, zwłaszcza w obrębie pęcherza moczowego i jelita grubego, można przeprowadzić też cystoskopię lub kolonoskopię. 

Endometrioza – leczenie

W terapii endometriozy stosuje się metody farmakologiczne, chirurgiczne oraz skojarzone (połączenie obu metod). Wybór sposobu leczenia zależy od wielu czynników, np. skuteczności klinicznej, tolerancji i kosztów terapii, doświadczenia lekarza oraz decyzji i współpracy pacjentki. Zdarza się, że specjalista poleca inne metody kobietom młodym, planującym zajście w ciążę, a inne kobietom, które mają już za sobą okres rozrodczy. Podczas terapii farmakologicznej stosuje się np.: hormonalne preparaty antykoncepcyjne, analogi hormonu uwalniającego gonadotropiny, progestageny, w rzadszych przypadkach danazol oraz inhibitory aromatazy. W niektórych sytuacjach zaleca się jednak leczenie operacyjne. Specjaliści sięgają po tę metodę, gdy u pacjentki występuje bardzo silny ból w obrębie miednicy mniejszej, niepłodność w przebiegu endometriozy, endometrioza głęboko naciekająca oraz torbiele endometrialne jajników o średnicy powyżej 3 cm. Warto nadmienić, że odsetek nawrotów po leczeniu operacyjnym zależy od dokładnego usunięcia zmian. Skuteczność leczenia zależy przede wszystkim od zastosowanej techniki operacyjnej. Jeśli celem operacji nie jest przywrócenie płodności, niezbędne jest leczenie hormonalne przez co najmniej pół roku po operacji. Pacjentki powinny starać się o zajście w ciążę niezwłocznie po zakończeniu leczenia operacyjnego.

Endometrioza – podsumowanie

Warto nadmienić, że endometrioza wymaga szczególnej diety. Zbawienny wpływ na organizm kobiety mają kwasy omega-3, które znajdują się np. w orzechach włoskich czy niektórych rybach. Produkty te mogą nawet obniżać ryzyko rozwoju endometriozy. Osoby dotknięte tą chorobą lub pragnące się przed nią ustrzec powinny jeść: brązowy ryż, jabłka, sałatę, marchew, tłuste ryby, orzechy włoskie czy gruboziarniste kasze. Ponadto korzystne jest przyjmowanie witamin A, D, E. Zaleca się ograniczyć spożywanie czerwonego mięsa, picie kawy, alkoholu, soków, mleka, napojów gazowanych czy mocnej herbaty.

Lek. Michał Dąbrowski