Hipoglikemia – czym jest? objawy, przyczyny, leczenie

Hipoglikemia to bardzo częste i niebezpieczne zaburzenie gospodarki węglowodanowej występujące najczęściej u diabetyków. Jednak hipoglikemia bez cukrzycy również może się pojawić. Zbyt niski poziom glukozy może być spowodowany takimi czynnikami, jak nieodpowiednia dieta, zażywanie niektórych leków, nadmierny wysiłek fizyczny czy stres. Dowiedz się, jakie są przyczyny i objawy hipoglikemii i poznaj sposoby leczenia oraz zapobiegania niedocukrzeniu.

Co to jest hipoglikemia?

Hiperglikemia a hipoglikemia – czym się różnią? Pierwsze to nadmiar cukru we krwi, a drugie to niedocukrzenie. Oba stany to charakterystyczne objawy cukrzycy. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologów z 2019 roku, gdy spadek stężenia cukru we krwi wynosi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), mówimy o hipoglikemii. Jak zbadać poziom glukozy we krwi? Diabetycy oraz osoby z dużym ryzykiem cukrzycy, u których występują częste spadki poziomu cukru we krwi, powinny zaopatrzyć się w glukometr. Hipoglikemia to jedno z powikłań cukrzycy zarówno pierwszego, jak i drugiego typu, chociaż najczęściej występuje u osób chorych na cukrzycę typu 1. Sporadycznie hipoglikemia może przytrafić się też osobom zdrowym. Szczególnie istotne w leczeniu hipoglikemii jest prawidłowe rozpoznawanie objawów i szybka reakcja, a także stosowanie diety, która zapobiega hipoglikemii. 

Hipoglikemia – przyczyny i rodzaje

Hipoglikemia może być spowodowana:

• nieodpowiednią dawką insuliny lub leków zwiększających sekrecję insuliny,
• wysiłkiem fizycznym,
• nieprawidłową podażą energii w posiłkach,
• nadmiernym spożyciem alkoholu.

W zależności od spadku stężenia glukozy we krwi, wyróżnia się hipoglikemię lekką (50-70 mg/dl), umiarkowaną (30-50 mg/dl) i ciężką (poniżej 30 mg/dl). Z kolei ze względu na czynniki ją wywołujące mówi się też o takich rodzajach, jak:

• hipoglikemia poposiłkowa (reaktywna) – stan, w którym stężenie glukozy we krwi spada poniżej normy, czyli poniżej 70 mg/dl w ciągu 4 godzin po spożyciu posiłku – często jest jednym z pierwszych objawów insulinooporności, stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy;
• hipoglikemia nocna – spowodowana najczęściej zbyt intensywnym wysiłkiem fizycznym w ciągu dnia, spożyciem zbyt małej porcji węglowodanów na kolację lub spożyciem dużej ilości alkoholu przed snem – jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ utrata przytomności w nocy może nie zostać zauważona.

Hipoglikemia – objawy

W różnych postaciach tego schorzenia – hipoglikemia w ciąży, hipoglikemia u dzieci czy hipoglikemia reaktywna – objawy są do siebie zbliżone. Do charakterystycznych objawów hipoglikemii należą:

• drżenie rąk,
• przyspieszone bicie serca, kołatanie serca,
• pocenie się,
• zaburzenia równowagi,
• niepokój, lęk,
• wilczy głód,
• osłabienie,
• ból głowy.

Jak rozpoznać, że dziecko ma hipoglikemię? Objawy u dzieci, zwłaszcza u bardzo małych, które jeszcze nie mówią, nie są tak oczywiste, jak u dorosłych. U noworodka można zaobserwować bladość skóry z niebieskawym odcieniem, problemy z oddychaniem, pochrząkiwanie lub przyspieszony oddech, utratę ciepła, dreszcze i silne poty. Dziecko traci apetyt i jest rozdrażnione. Są to objawy charakterystyczne dla bardzo niskiego poziomu cukru we krwi u dzieci. Rozpoznanie lekkiej hipoglikemii u noworodka i niemowlęcia jest praktycznie niemożliwe, dlatego konieczne jest badanie poziomu cukru we krwi u dzieci, u których podejrzewa się zaburzenia gospodarki węglowodanowej.

Hipoglikemia – leczenie

Na czym polega leczenie hipoglikemii? Pierwsza pomoc, jaką należy przeprowadzić w przypadku hipoglikemii, to podanie doustne łatwo przyswajalnych węglowodanów (pacjent przytomny) lub domięśniowo glukagonu (pacjent nieprzytomny) – to jedyne skuteczne przy hipoglikemii leki.

Na czym polega interwencja stosowana u osoby przytomnej? W zależności od stopnia hipoglikemii, podaje się od 10 do 20 g węglowodanów łatwo przyswajalnych, np. w formie tabletki z glukozą, żelu lub słodzonego napoju. Podaż takiej ilości glukozy powoduje wzrost glikemii po ok. 10-20 minutach. Po tym czasie, aby przeciwdziałać ponownemu spadkowi cukru we krwi, należy spożyć produkty będące źródłem węglowodanów złożonych i po godzinie powtórzyć pomiar glikemii. U osób leczonych metodą intensywnej insulinoterapii stosuje się nieco inny schemat, tzw. regułę 15/15 – podaje się 15 g glukozy, po 15 minutach bada się stężenie glukozy, jeśli jest zbyt niskie, ponownie podaje się 15 g glukozy i po kolejnych 15 minutach ponownie kontroluje się jej stężenie.

Jak pomóc osobie nieprzytomnej? Osoby z otoczenia diabetyka powinny być odpowiednio wyedukowane, aby w razie wystąpienia epizodu hipoglikemii, móc udzielić pierwszej pomocy. Należy przede wszystkim wezwać pogotowie. Zanim przyjedzie karetka podaje się około 1 mg glukagonu domięśniowo u osoby dorosłej. W przypadku epizodu hipoglikemii u dzieci postępowanie (u dzieci poniżej 6. roku życia) polega na podaniu 0,5 mg glukagonu. W warunkach szpitalnych choremu podawane są dożylnie wlewy z glukozy. Warto wiedzieć, że w przypadku osób, które spożyły alkohol, glukagon nie zadziała – w takiej sytuacji szczególnie ważne jest, aby nieprzytomny chory jak najszybciej znalazł się w szpitalu.

Postępowanie w przypadku nawracającej hipoglikemii polega na wprowadzeniu odpowiednich modyfikacji w terapii cukrzycy obejmujących zarówno dawkowanie leków, jak i dietę. Na podstawie wnikliwej analizy nawyków chorego, stosowanego leczenia oraz współwystępowania innych chorób, lekarz może zalecić, np. zredukowanie dawki insuliny przed planowanym wysiłkiem fizycznym lub zmianę rodzaju stosowanej insuliny.

Hipoglikemia – dieta

W  hipoglikemii reaktywnej dieta jest szczególnie ważna, ponieważ jest reakcją na spożycie posiłku. U osób, u których często występuje hipoglikemia, jadłospis powinien składać się z co najmniej 6 posiłków dziennie, spożywanych co 2-3 godziny. Z diety należy wykluczyć produkty, które mogą powodować nagłe wahania poziomu cukru we krwi, czyli przede wszystkim cukry proste:

• cukier – zarówno biały, jak i brązowy, trzcinowy, kokosowy, a także miód, syrop klonowy, syrop z agawy itp.,
• słodycze, 
• słodkie napoje, 
• słodkie mleko, również bez laktozy (ma ono jeszcze wyższy indeks glikemiczny niż mleko z laktozą),
• niektóre owoce, zwłaszcza te o najwyższej zawartości cukru – banany, winogrona, mango.

Dieta osób podatnych na hipoglikemię powinna opierać się o produkty z niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym. Warto wzbogacać dietę o produkty bogate w węglowodany złożone:

• ciemne pieczywo razowe,
• pełnoziarniste makarony lub makarony z pszenicy durum gotowane al dente,
• kasze,
• ryż brązowy,
• nasiona roślin strączkowych.

Należy dołożyć wszelkich starań, stosując odpowiednie leczenie farmakologiczne oraz dietetyczne, aby zapobiegać hipoglikemii. Powikłania, jakie mogą pojawić się na skutek ciężkiej hipoglikemii, mogą doprowadzić do stanu bezpośredniego zagrożenia życia, a nawet śmierci.

lek. Michał Dąbrowski

Źródła:

• Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2019. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia praktyczna 2018, tom 5, nr 1.
• https://ptd.org.pl/sites/default/files/standardy_cukrzyca_2017.pdf
• https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream/handle/11315/13249/No%C5%BCka_Jaros%C5%82aw%20Cukrzyca._Przyczyny_objawy_farmakoterapia_Choroby%20towarzysz%C4%85ce_cukrzycy.%202017.pdf?sequence=1&isAllowed=y