Atopowe zapalenie skóry – choroba XXI wieku?

Statystyki podają, że AZS dziesięciokrotnie częściej dotyka dzieci niż dorosłych. Patrząc na Polskę, szacuje się, że dzieci z egzemą stanowią ok. 5-9%, natomiast dorośli 1-1,5%. W skali światowej natomiast egzema dotyka jeszcze większą liczbę osób – mówi się nawet o 30% światowej populacji. Porównując to z początkiem XX wieku, kiedy na atopowe zapalenie skóry cierpiał zaledwie 1% ludności, widać, w jakim tempie choroba zwiększyła swój zasięg. Dlaczego AZS dotyczy tak dużego procenta populacji?

Atopowe zapalenie skóry – przyczyny

Za główną przyczynę AZS podaje się czynniki genetyczne. Jednak oprócz tego ogromny wpływ na pojawienie się choroby mają czynniki środowiskowe i immunologiczne, a tak naprawdę złożone zależności między nimi trzema. Dodatkowo dużą rolę odgrywa współistniejący defekt bariery skórnej. Przyczyną AZS jest nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego na niewielkie dawki antygenów, co skutkuje nadmiernym wytwarzaniem przeciwciał IgE, które są skierowane przeciwko alergenom. Organizm, a dokładnie układ pokarmowy, oczy, przewód pokarmowy i skóra, osób chorych na egzemę w specyficzny sposób reaguje na alergeny środowiskowe, takie jak np. sierść zwierząt, alergeny pokarmowe czy pyłki roślin. W kontakcie z alergenami oraz innymi czynnikami środowiskowymi, takimi jak m.in. temperatura, wilgotność czy zanieczyszczenia, organizm osoby chorej traci wodę, a jej skóra staje się bardziej sucha. Zwiększa się także wrażliwość na bodźce oraz łatwość penetracji czynników drażniących. 

Podłoże genetyczna a atopowe zapalenie skóry

W związku z tym, że AZS ma podłoże genetyczne zazwyczaj zaczyna się już we wczesnym okresie dzieciństwa. W przypadku kiedy któreś z rodziców cierpi na egzemę, istnieje małe prawdopodobieństwo, że dziecko nie zachoruje. Na rozwój choroby wpływają mutacje w genach, odpowiedzialnych za czynniki uczestniczące w procesach zapalnych, a jednocześnie sprzyjające rozwojowi innych chorób, takich jak łuszczyca, astma, cukrzyca typu 1 czy atopia. 

Egzema – jakie są jej objawy?

Objawy atopowego zapalenia skóry nie należą do tych niezauważalnych. W przypadku tej choroby łatwo sprawdzić, czy na ciele pojawiły się jej oznaki. Do charakterystycznych objawów należą:

• zaczerwienienie skóry,
• suchość skóry,
• świąd skóry,
• skłonność do powtarzających się zakażeń bakteryjnych,
• rogowacenie przymieszkowe bądź rybia łuska,
• zwiększona podatność na zakażenia gronkowcem złocistym Staphyloccocus aureus,
• zaćma,
• nawrotowe zapalenie spojówek,
• rumień twarzy.

Objawy dotyczące zmian skórnych mogą zajmować jej całą powierzchnię, chociaż najczęściej pojawiają się na twarzy, szyi, zgięciach łokciowych i kolanowych. W przypadku ciężkiego zapalenia skóry chory może mieć rumienie, które wyraźnie odgraniczają się od skóry. Często pojawiają się razem z nadżerkami, grudkami i pęcherzykami. Gdy pacjent cierpi na stan zapalny, naskórek wyraźnie się złuszcza. 

Objawy AZS u dzieci

Cechy choroby, a także umiejscowienie obszarów zmienionych w wyniku AZS po części zależą od wieku pacjenta. W przypadku niemowląt początkowo zmiany obejmują twarz, a następnie pojawiają się także na szyi i tułowiu. Po 1. roku życia zmiany zaczynają dotyczyć zgięć stawów podkolanowych i łokciowych, fałdu szyjnego, nadgarstkowego i skokowego. U dzieci do 2. roku życia wskazuje się, że AZS daje niewielkie zmiany skórne. 

W przypadku dzieci pomiędzy 3. a 11. rokiem życia zmiany ogniskują się przeważnie w obszarze zgięć stawów. U dorosłych objawy mogą być rozsiane po całym ciele. Taki stan nazywany jest erytrodermią. 

Jak rozpoznać AZS?

Poza zauważeniem charakterystycznych dla egzemy objawów, należy udać się do dermatologa bądź alergologa, który przeprowadza wywiad i dokonuje obrazu klinicznego (kryteria Hannifina-Rajki). Lekarz stwierdza egzemę, kiedy u pacjenta występują minimum trzy z większych i trzy z mniejszych objawów, przy czym mniejsze mają znaczenie uzupełniające.

Kryteria większe:

• świąd skóry,
• typowa lokalizacja zmian skórnych (w zależności od wieku),
• przewlekły i nawrotowy przebieg choroby,
• atopia u chorego lub innych członków rodziny.

Kryteria mniejsze:

• suchość skóry,
• rogowacenie przymieszkowe bądź rybia łuska,
• zwiększona podatność na zakażenia gronkowcem złocistym Staphyloccocus aureus,
• natychmiastowe reakcje skórne,
• świąd podczas pocenia,
• dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami,
• podwyższony poziom immunoglobuliny E-IgE,
• wczesny początek zmian,
• skłonność do nawrotowych zakażeń skóry,
• nietolerancja wełny,
• nietolerancja pokarmów,
• zaostrzenia po stresach psychicznych,
• biały dermografizm (odczyn naczyniowo-ruchowy skóry),
• rumień twarzy,
• zaćma,
• objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki).

W atopowym zapaleniu skóry jest obecnie dostępnych wiele możliwości terapeutycznych. Cały czas prowadzone są jednak badania kliniczne nowych leków i terapii, które w przyszłości mogą dać szanse na jeszcze lepsze kontrolowanie choroby. Placówki Centrum Medycznego Synexus prowadzą obecnie bezpłatne konsultacje dermatologiczne oraz projekty badań klinicznych m.in. dla dorosłych, jak i dzieci z atopowym zapaleniem skóry.

Czynniki zaostrzające objawy AZS

Objawy atopowego zapalenia skóry mogą się zwiększać na skutek:

• drapania zmian zapalnych – pomimo tego, że swędzenie wyraźnie daje się we znaki, nie powinno się temu ulegać. W wyniku drapania skóry może pojawić się łuszczenie naskórka, zaczerwienienie i zgrubienie skóry czy jej przyciemnienie. Skutkiem drapania zmian jest także zwiększone ryzyko rozwoju zakażenia i powstania blizn; 
• stresujących sytuacji – które mogą zwiększyć uczucie swędzenia oraz ryzyko powstania rumienia bądź pokrzywki;
• roztoczy w domu – kurz gromadzący się na bibelotach, meblach czy dywanach źle wpływa na kondycję chorego;
• nieodpowiedniej diety – dowiedziono, że spożywanie minimum trzech posiłków typu fast food w ciągu tygodnia sprzyja rozwojowi choroby;
• kontaktu z szorstkimi tkaninami, które podrażniają skórę – chorzy na egzemę źle reagują na ubrania z wełny. Dobrym rozwiązaniem będzie wybór delikatnej bawełny; 
• wysokich temperatur, gorącej wody i brania zbyt długich kąpieli – chorym na atopowe zapalenie skóry zaleca się zrezygnowanie z gorących kąpieli na rzecz pryszniców w letniej wodzie;
• używania niektórych perfum;
• zanieczyszczeń środowiska.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Chorzy na egzemę są poddawani długotrwałej i trudnej terapii. Wiąże się to z przewlekłym charakterem schorzenia i jego skomplikowaną patogenezą. Rzadko dochodzi do całkowitej eliminacji AZS, dlatego lekarze skupiają się na profilaktyce, łagodzeniu objawów schorzenia oraz poprawie jakości życia pacjenta. 

Elementami terapii AZS jest:

• naprawianie uszkodzonego naskórka – za pomocą maści i kremów natłuszczających, a niekiedy z wykorzystaniem preparatów steroidowych,
• stosowanie leków przeciwzapalnych –  takrolimus i pimekrolimus,
• fototerapia – leczenie światłem,
• eliminowanie z pokarmów spożywanych przez chorego oraz z jego otoczenia rozpoznanych czynników uczulających – można też spróbować odczulania,
• utrzymywanie odpowiedniej proporcji kwasów omega-3 w stosunku do omega-6 (u zdrowego człowieka proporcje wynoszą pomiędzy 1:1 a 1:4,
• stosowanie leków przeciwuczuleniowych i kortykosteroidów w postaci maści w okresie zaostrzeń.

Wymienione sposoby leczenia atopowego zapalenia skóry mają charakter zarówno objawowy (np. eliminacja danego składnika z diety), jak i przyczynowy (utrzymywanie odpowiedniej proporcji kwasów omega-3 do omega-6).

Jak wyleczyć atopowe zapalenie skóry u dzieci?

Tak jak objawy AZS u dzieci i dorosłych różnią się od siebie, tak też leczenie tej choroby przebiega nieco inaczej ze względu na wiek pacjenta. Leczenie egzemy u najmłodszych polega przede wszystkim na naprawie uszkodzonej bariery naskórkowej bez stosowania leczenia ogólnego. 

Leki na atopowe zapalenie skóry 

Jedną z możliwości leczenia AZS jest stosowanie leków steroidowych. Ich użycie powinno być poprzedzone zaleceniem lekarza i zgodne z jego wskazówkami. Steroidy dają szybki, lecz krótkotrwały efekt, dlatego u dorosłych wykorzystuje się je jedynie do miejscowego stosowania. Oprócz leków steroidowych w terapii AZS stosuje się także fotochemioterapię (PUVA) oraz leki doustne, które obniżają nadmierną odpowiedź immunologiczną. 

Pielęgnacja skóry atopowej u dorosłych

Odpowiednia pielęgnacja atopowej skóry jest bardzo ważnym aspektem zarówno u dorosłych pacjentów, jak i dzieci. Szczególnie istotne jest systematyczne nawilżanie i natłuszczanie skóry. Pielęgnować ciało można w trakcie kąpieli, poprzez dodanie specjalnych preparatów nawilżających i natłuszczających, jak np. emulsje, płyny, oleje mineralne i naturalne o pH 5,5. Substancje te, oprócz nawilżenia i natłuszczenia skóry, pomagają kontrolować świąd i wspierają ograniczenie stosowania miejscowych preparatów przeciwzapalnych. Należy pamiętać jednak o tym, aby woda nie była gorąca, a raczej letnia, a sama kąpiel trwała do 15 minut. Po wyjściu z wody zaleca się delikatne osuszenie skóry miękkim ręcznikiem. Ręcznik należy przykładać do ciała, bez pocierania o nie. Po wysuszeniu skóry zaleca się zastosowanie preparatów nawilżająco-natłuszczających (na całe ciało) oraz miejscowych leków przeciwzapalnych na obszarze zmian skórnych. 

Osobom chorym na atopowe zapalenie skóry odradza się stosowanie perfumowanych mydeł, soli kąpielowych oraz aromatyzowanych produktów kosmetycznych. W celu natłuszczenia skóry warto sięgnąć po łagodne kremy z lanoliną, oliwą z oliwek, olejem lnianym czy parafiną. 

W przypadku pielęgnacji skóry pod oczami, która jest szczególnie wrażliwa, należy zwrócić uwagę na informację na produkcie kosmetycznym, gdzie jest wyraźnie zaznaczone, że produkt może być stosowany na miejsca wrażliwe. 

Ubrania – jaki materiał wybrać?

Poza ubraniami z wełny, chorzy na atopowe zapalenie skóry powinni unikać obcisłych strojów oraz bielizny nieprzepuszczającej powietrza. Pacjentom z egzemą poleca się kupowanie przewiewnej i bawełnianej odzieży. Przed włożeniem nowego ubrania powinno się je wyprać, w celu wyeliminowania szkodzących substancji chemicznych, które są dodawane w trakcie produkcji odzieży. Chcąc uniknąć podrażnień detergentami, należy wybierać sprawdzone środki do prania oraz dokładnie (czasem nawet kilkakrotnie) płukać ubrania. 

Solaria, sauna, basen… – czy to rozrywki dla chorych na AZS?

Atopowe zapalenie skóry nie stanowi przeszkody do uprawiania sportu. Jedyne, na co należy zwrócić uwagę, to kąpiel i nawilżenie skóry tuż po treningu, tak by pot nie miał szansy spowodować zaostrzenia zmian. Nie ma także zakazu korzystania z basenu. Należy jedynie wstrzymać się od kąpieli w chlorowanej wodzie zwłaszcza w okresie zaostrzeń choroby. 

Z kolei w kwestii sauny i solarium rekomenduje się zachowanie zdrowego rozsądku w stosunku do ekspozycji ciała na działanie promieni UV. Mimo tego, że jako jedną z form leczenia rekomenduje się światłoterapię promieniami UVA i UVB, odradza się zbyt częste odwiedzanie sauny czy solarium. 

Atopowe zapalenie skóry a zdrowie psychiczne pacjenta

Oprócz zmian na skórze i w organizmie chorzy na AZS mogą odczuwać także problemy psychiczne. Kompleksy z powodu zmian skórnych i rygor pielęgnacyjny sprawiają, że część pacjentów cierpi na podłożu psychicznym. Atopowe zapalenie skóry może wiązać się z obniżoną jakością życia, zaburzeniami snu czy rozwojem stresu, który wzmacnia objawy choroby. Z pewnością w wielu przypadkach niezbędna jest pomoc psychologa. Warto także aktywnie wykonywać ćwiczenia, które pomagają zmniejszyć odczucie stresu. Niektóre z nich można wykonać samodzielnie w domu! Chorym na egzemę poleca się jogę, medytację, spacery czy relaks w formie oglądania filmów. 

Profilaktyka przy atopowym zapaleniu skóry 

Przy AZS profilaktyka jest ważna tak samo, jak przy każdej innej chorobie. Większość dzieci, których chociaż jeden rodzic cierpi na egzemę, również ją odziedziczy. Mimo wszystko warto podjąć kroki profilaktyczne. Matki powinny karmić niemowlęta piersią oraz przestrzegać zdrowej diety. Dietę niemowlaka należy rozszerzyć o stałe pokarmy. Dziecko powinno w jak najmniejszym stopniu mieć kontakt z alergenami. W momencie, kiedy pojawią się pierwsze objawy atopowego zapalenia skóry, należy natychmiast ograniczyć kontakt ze szkodliwymi czynnikami. W celu uniknięcia niechcianych infekcji u dziecka należy pamiętać o odpowiedniej i regularnej pielęgnacji jego skóry. 

AZS – czy da się całkowicie wyleczyć tę chorobę?

Egzema to choroba przewlekła, która charakteryzuje się nawrotami. Objawy AZS niekiedy wracają nawet po bardzo długim okresie braku ich występowania. Pacjenci cierpiący na atopowe zapalenie skóry mogą jednak zmniejszyć objawy, również stosując tzw. domowe sposoby. Warto:

• stosować preparaty nawilżające i natłuszczające – co najmniej dwa razy dziennie,
• unikać stresu,
• nie kupować wełnianych ubrań,
• brać kąpiele lecznicze, dodając oleje naturalne bądź mineralne,
• dbać o odpowiednią higienę osobistą – kąpiel czy prysznic powinien trwać do 5 minut, a temperatura wody musi być letnia, 
• unikać szybkich zmian temperatur,
• wyeliminować kurz z domu.