Układ krążenia (sercowo-naczyniowy) – budowa, funkcje, choroby

Układ krwionośny człowieka jest zamkniętym obiegiem odpowiedzialnym za transport substancji odżywczych, tlenu, CO2, hormonów oraz różnych produktów przemiany materii. Składa się, jak sama nazwa wskazuje, z serca oraz naczyń krwionośnych, w których odbywa się transport krwi. Jak zbudowany jest układ krążenia i jakie spełnia funkcje? Jakie są najczęstsze choroby układu sercowo-naczyniowego?

Budowa układu krwionośnego

Układ krwionośny odpowiada przede wszystkim za transport wszystkich niezbędnych substancji w naszym organizmie. Dzięki obecności krwi możliwe jest rozprowadzanie wszystkich ważnych dla organizmu substancji, takich jak składniki odżywcze oraz tlen. Z kolei z poszczególnych tkanek za jego pomocą odprowadzane są tak zwane metabolity i dwutlenek węgla, które w dalszej kolejności trafiają do odpowiednich miejsc wydalania. 

Układ krążenia to, ogólnie rzecz biorąc, serce i sieć naczyń krwionośnych. Właśnie ze względu na to nazywany jest układem sercowo-naczyniowym. Wszystkie naczynia obecne w organizmie tworzą skomplikowany, zamknięty system przewodów odpowiedzialnych za transport krwi.

Układ krwionośny to żyły, tętnice i cienkie naczynia włosowate. Rolą tętnic jest wyprowadzanie krwi z serca i przenoszenie jej dalej do wszystkich tkanek w ciele człowieka. Z kolei dzięki naczyniom włosowatym możliwa jest wymiana ważnych substancji, takich jak tlen z otaczającymi tkankami. Natomiast funkcja żył to doprowadzanie krwi z powrotem do serca. Krążenie krwi w organizmie dzieli się na obieg mały i obieg duży. Obieg mały, zwany obiegiem płucnym, odpowiada za transport tlenu do krwi. Obieg duży (inaczej obwodowy czy też systemowy) ma za zadanie rozprowadzać krew bogatą w tlen po wszystkich komórkach ciała.

Rola serca w układzie krwionośnym

Serce, jako główny narząd całego układu krwionośnego, odgrywa w nim bardzo ważną rolę. Jest pompą, która bez przerwy przetacza krew w całym organizmie. Przez ten niesamowity narząd tylko w ciągu jednej minuty przepływa średnio pięć litrów krwi. Warto zaznaczyć, że to dokładnie tyle, ile znajduje się w całym ciele człowieka.

Serce składa się wewnątrz z czterech jam. Dwóch przedsionków i dwóch komór. Oprócz tego zaliczają się do niego: aorta, pień płucny, żyła płucna, zastawka trójdzielna, zastawka pnia płucnego, zastawka aortalna, przegroda międzykomorowa. 

Transport krwi w sercu przebiega następująco: z prawego przedsionka wypływa krew uboga w tlen i kieruje się w stronę prawej komory. Następnie trafia do tętnicy płucnej, inaczej zwanej pniem płucnym, i jest transportowana do płuc, gdzie dzięki naczyniom krwionośnym  pozbywa się dwutlenku węgla, a zabiera tlen. Bogata w tlen krew wędruje najpierw przez żyły płucne w kierunku lewego przedsionka serca, a potem do jego lewej komory. Następnie kieruje się w stronę tętnicy głównej, czyli aorty, by potem przedostać się we wszystkie miejsca znajdujące się w ciele. Krew, która jest już pozbawiona tlenu, wraca przez żyły główne do prawego przedsionka serca.

Żyły główne, czyli żyła główna dolna i górna również mają osobne role. Żyła główna górna odpowiada za doprowadzenie krwi z głowy, ramion oraz górnej części tułowia, a żyła główna dolna przenosi krew do serca z kończyn i dolnej części tułowia.

Z czego składa się krew?

Krew jest płynną tkanką, krążącą po naszym organizmie za pomocą naczyń krwionośnych i serca. Dorosły człowiek posiada średnio: 5-5,5 litra krwi. Jest złożona z komórek krwi (stanowią one 45%) oraz osocza zbudowanego z białek, wody i kilku innych składników. Komórki te dzielą się na leukocyty, erytrocyty oraz trombocyty. 

Leukocyty to inaczej krwinki białe, w skład których wchodzą neutrofile, eozynofile i bazofile, zwane całościowo granulocytami, a także limfocyty i monocyty, tworzące grupę agranulocytów. Podstawową rolą leukocytów jest ochrona organizmu przed różnego rodzaju zagrożeniami, np. komórkami nowotworowymi i drobnoustrojami. Produkują również przeciwciała i biorą udział w procesach zapalnych.

Erytrocyty to krwinki czerwone, dzięki którym krew ma swój właściwy kolor. Zbudowane są głównie z hemoglobiny i mają charakterystyczny, okrągły kształt, wklęsły po obydwu stronach. Trombocyty, czyli inaczej płytki krwi, odpowiadają głównie za krzepnięcie krwi, a także ochronę wszystkich naczyń krwionośnych przed uszkodzeniem.

Najczęstsze choroby układu krążenia

Większość chorób układu sercowo-naczyniowego daje o sobie znać, a tylko niektóre z nich przebiegają bezobjawowo. Pojawienie się jakichkolwiek zaburzeń rytmu serca, w postaci nieregularnych uderzeń czy też palpitacji, a także bólu w klatce, zawrotów głowy czy duszności, może świadczyć o problemach układu krążenia. Dlatego te objawy należy skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu. Oprócz tego warto regularnie badać ciśnienie tętnicze i raz w roku wykonywać morfologię.

Do najczęstszych schorzeń układu krążenia zaliczają się zaburzenia rytmu pracy serca. Ten stan, zwany również arytmią, powoduje, że serce pracuje niemiarowo. Może to wynikać, chociażby z działania pewnych leków lub być efektem poważniejszych chorób.

Często spotykaną dolegliwością naczyń krwionośnych są żylaki kończyn dolnych. Objawiają się ciężkością nóg oraz obrzękami. Wynika z niewydolności zastawek żylnych a czasami zakrzepicy. Dolegliwość, nazywana przewlekłą niewydolnością żylną, dotyka długich odcinków żył.

Jednak najczęstszą chorobą układu krwionośnego jest nadciśnienie tętnicze. Dotyka nawet jednej trzeciej populacji. Wystąpienie nadciśnienia tętniczego często jest związane z nadwagą, zaburzeniami gospodarki lipidowej, czyli wysokim poziomem cholesterolu, oraz trójglicerydów. Powodem jego pojawienia się jest nierzadko także nadużywanie soli, palenie papierosów oraz nadmierne spożywanie alkoholu. Do metod zapobiegania nadciśnieniu tętniczemu można zaliczyć: prawidłową dietę, aktywność fizyczną oraz odpowiednią masę ciała. Zdrowy tryb życia należy również do metod leczenia nadciśnienia tętniczego. Bagatelizowanie tej choroby może prowadzić do bardzo groźnych powikłań, np. choroby wieńcowej, zawału serca i udaru mózgu.

Zawał serca, a właściwie zawał mięśnia sercowego, jest efektem nagłego niedokrwienia komórek mięśnia sercowego. Do zawału bardzo często dochodzi z powodu choroby miażdżycowej, która powoduje zatykanie naczyń krwionośnych odpowiadających za doprowadzenie krwi do komórek mięśnia sercowego. O zawale może świadczyć mocny, czasami piekący lub gniotący ból w klatce piersiowej, promieniujący często w kierunku lewego ramienia. Dodatkowo występują także kłopoty z oddychaniem, wymioty oraz nudności.

Udar niedokrwienny mózgu, podobnie jak w przypadku zawału serca, polega na niedokrwieniu mózgu, spowodowanym zwykle miażdżycą naczyń krwionośnych. W zależności od tego, jaka część mózgu zostanie objęta udarem, mogą wystąpić np. niedowłady lub problemy z widzeniem. Zarówno zawał serca, jak i udar mózgu wymagają jak najszybszej interwencji lekarskiej, a następnie podjęcia leczenia.

Lek. Michał Dąbrowski