Atopowe zapalenie skóry u dorosłych – jak sobie radzić z zaawansowanym stadium choroby?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba skóry o podłożu genetycznym. Objawia się stanem zapalnym na skórze przebiegającym z okresami zaostrzeń i remisji. Schorzenie to jest bardzo powszechne i dotyka zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Jak sobie radzić z atopowym zapaleniem skóry u dorosłych w zaawansowanym stadium choroby? Przeczytaj na czym polega leczenie i pielęgnacja atopii skóry u dorosłych.

Skóra atopowa u dorosłych – przyczyny

Atopowe zapalenie skóry – od czego powstają charakterystyczne zmiany skórne? Przyczyny atopowego zapalenia skóry u dorosłych mogą być różne. Najczęściej wskazuje się czynniki genetyczne, nieco rzadziej środowiskowe. W przypadku genetycznego podłoża do choroby dochodzi pod wpływem mutacji w genach, które odpowiadają za czynniki uczestniczące w procesach zapalnych oraz sprzyjające rozwojowi innych zaburzeń  (łuszczycy, astmy, reumatoidalnego zapalenia stawów). U osób z AZS zaobserwowano, że białko, odpowiedzialne za ochronę naskórka, nie funkcjonuje prawidłowo, co wywołuje nadmierną suchość skóry, a przebieg choroby jest bardziej uciążliwy.

Czynniki środowiskowe występowania atopowego zapalenia skóry u dorosłych:

• zanieczyszczenie środowiska, 
• zakażenia, 
• temperatura powietrza (szczególnie ciągłe i gwałtowne zmiany), 
• poziom wilgotności powietrza, 
• substancje drażniące, 
• alergeny,
• przewlekły stres.

Atopowe zapalenie skóry – objawy u dorosłych

Na początkowym etapie atopowe zapalenie skóry u dorosłych przypomina alergię. Na skórze pojawiają się liszajowacenia, które swędzą, pieką, szczypią, a nawet sprawiają ból. Jak dokładnie wyglądają zmiany w atopowym zapaleniu skóry – zdjęcia u dorosłych przykładowe można znaleźć w internecie. Jak wygląda skóra atopowa? Co to oznacza w przypadku dorosłych? Skóra atopowa charakteryzuje się suchością, łuszczeniem, czerwonymi, drobnymi wykwitami występującymi w skupiskach umiejscowionymi u osób dorosłych szczególnie w zgięciach kolan i łokci oraz na grzbietach rąk. Zmiany skórne w atopowym zapaleniu skóry u dorosłych są nie tylko nieestetyczne, ale również szczególnie uciążliwe ze względu na ich nawrotowy charakter oraz towarzyszący dyskomfort. Najczęściej pojawia się świąd, który nasila się po spoceniu. W miejscach po drapaniu skóra staje się jaśniejsza. 

W celach diagnostycznych opracowano kryteria rozpoznawcze AZS (kryteria Hannifina-Rajki). O atopowym zapaleniu skóry u dorosłych mówimy wtedy, gdy spełnione zostaną 3 spośród głównych kryteriów. Kryteria mniejsze mają znaczenie uzupełniające.

Kryteria główne:

• świąd,
• umiejscowienie zmian skórnych typowe dla atopowego zapalenia skóry u dorosłych lub dzieci,
• przewlekły i nawrotowy przebieg,
• występowanie zmian atopowych u chorego lub u członków rodziny.

Kryteria mniejsze:

• suchość skóry,
• rogowacenie okołomieszkowe lub rybia łuska,
• natychmiastowe reakcje skórne,
• podwyższone stężenie IgE w surowicy,
• dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami,
• początek zmian w dzieciństwie,
• skłonność do nawrotowych zakażeń skóry,
• zaćma,
• nawrotowe zapalenie spojówek,
• przebarwienia powiek i skóry wokół oczu,
• nietolerancja wełny,
• nietolerancje pokarmowe,
• zaostrzenia po stresach psychicznych,
• świąd po spoceniu,
• biały dermografizm (odczyn naczyniowo-ruchowy skóry),
• pogrubienie fałdów na szyi,
• rumień twarzy,
• zapalenie czerwieni wargowej,
• stożek rogówki,
• objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki),
• łupież biały,
• zapalenie brodawek sutkowych,
• skłonność do niespecyficznego stanu zapalnego skóry dłoni i stóp.

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych

Ponieważ przyczyny i mechanizm atopowego zapalenia skóry nie są do końca jasne, leczenie tej choroby jest głównie objawowe. Ze względu na przewlekły charakter schorzenia i jego skomplikowaną patogenezę, leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych jest długotrwałe i trudne. Lekarze skupiają się na profilaktyce, łagodzeniu objawów schorzenia oraz poprawie jakości życia pacjenta, zwłaszcza w okresach zaostrzeń choroby. Co na atopowe zapalenie skóry tak naprawdę pomaga?

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych obejmuje przede wszystkim zastosowanie farmakoterapii:

• środków przeciwhistaminowych –  łagodzą reakcję alergiczną i uczucie świądu;
• glikokortykosteroidów w postaci maści (głównie w okresie zaostrzeń) – działają przeciwzapalnie i przeciwświądowo;
• leków immunosupresyjnych (np. cyklosporyna A – ogólnie, takrolimus – miejscowo, pimekrolimus – miejscowo) – zmniejszają stan zapalny.

Skuteczne w leczeniu atopowego zapalenia skóry u dorosłych jest również światłolecznictwo obejmujące fotochemioterapię (PUVA), a także fototerapię (naświetlanie promieniowaniem UVA i UVB). W terapii atopowego zapalenia skóry u dorosłych wykorzystuje się również dermokosmetyki natłuszczające, które w połączeniu z lekami sterydowymi zastosowanymi miejscowo skutecznie naprawiają uszkodzony naskórek. Stwierdzono również korzystne działanie kąpieli dla zmniejszenia stopnia ciężkości i objawów atopowego zapalenia skóry. W łagodzeniu objawów AZS przydatna jest także specjalistyczna odzież lecznicza, a także stosowanie tzw. mokrych opatrunków.

Pielęgnacja skóry atopowej u dorosłych

Suchość skóry to objaw, który występuje u około 98% chorych – dotyczy to zarówno atopowego zapalenia skóry u dorosłych, jak i u dzieci. Nasilenie suchości wzrasta wraz ze wzrostem zaawansowania choroby. Skóra, która uległa odwodnieniu, staje się bardziej podatna na niekorzystne oddziaływanie czynników środowiskowych, co sprzyja powstawaniu podrażnień. Dlatego zwalczanie suchości skóry w przypadku atopowego zapalenia skóry u dorosłych jest jednym z najważniejszych elementów leczenia. Służą do tego specjalne preparaty natłuszczające, które wspomagają tworzenie filmu na skórze, wzmacniają barierę lipidową naskórka, zabezpieczają skórę przed utratą wody, zwiększają elastyczność skóry i zmniejszają uczucie świądu.  

Podstawą w pielęgnacji skóry atopowej są emolienty, czyli dermokosmetyki, których podstawą są emulsje o różnej zawartości wody i tłuszczów. Tłuszczami stosowanymi w emolientach, są tłuszcze roślinne, zwierzęce i mineralne, np. lanolina, euceryna, oliwa z oliwek, oleje z ogórecznika i wiesiołka, masło kakaowe, parafina. Preparaty natłuszczające mogą być stosowane w różnej formie. W sprzedaży dostępne są olejki, balsamy i płyny do kąpieli leczniczej, żele i mydła do mycia, a także kremy. W okresie zaostrzenia choroby należy stosować emolienty przynajmniej 2-3 razy dziennie. 

W pielęgnacji skóry atopowej szczególnie wskazane są odpowiednio przygotowane kąpiele. Ich rolą jest usuwanie z powierzchni skóry alergenów i substancji drażniących oraz intensywne nawilżenie. Aby kąpiel przyniosła oczekiwane efekty, należy przestrzegać kilku zasad: 

• woda nie powinna być zbytnio gorąca (temperatura wody powinna być zbliżona do temperatury ciała),
• kąpiel powinna trwać około 10-15 minut,
• nie należy stosować do mycia ciała mydeł i żeli zawierających drażniące substancje zapachowe,
• najlepiej używać wyłącznie kosmetyków dedykowanych dla skóry atopowej,
• w ciągu pierwszych 5 minut po kąpieli posmarować skórę emolientami (skóra zawiera wtedy najwięcej wilgoci i emolienty wchłaniają się najlepiej). 

W wielu przypadkach atopowego zapalenia skóry u dorosłych właściwa pielęgnacja skóry może być wystarczającą formą leczenia. Wykazano, że stosowanie preparatów natłuszczających łącznie z miejscowymi preparatami sterydowymi pozwala na zmniejszenie dawki leku i skraca czas trwania leczenia w okresie zaostrzeń choroby. 

Atopowe zapalenie skóry u dorosłych – dobroczynne działanie słońca

Z jednej strony dużo mówi się o tym, że ekspozycja skóry na słońce może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwór skóry (czerniaka). Z drugiej strony w przypadku chorych cierpiących na AZS korzyści ze stosowania kąpieli słonecznych mogą przewyższać potencjalne ryzyko wystąpienia raka. U większości pacjentów z atopowym zapaleniem skóry obserwuje się zmniejszenie nasilenia zmian skórnych w okresie letnim. Okazuje się, że pewna dawka promieniowania słonecznego ma przeciwzapalne działanie na układ immunologiczny skóry. Obserwację tę wykorzystano w specjalistycznym leczeniu atopowego zapalenia skóry u dorosłych. Światłolecznictwo obejmuje, m.in.:

• PUVA-terapię,
• PUVA-bath,
• PUVA-topical,
• UVA-1,
• UVB-broad,
• SUP,
• UVB-narrow band.

Terapia z użyciem promieniowania UVB, która wydaje się porównywalnie skuteczna do UVA, jest bezpieczniejsza i ma dodatkową zaletę w postaci zwalczania bakterii Staphylococcus Aureus bytującej na skórze.

Atopowe zapalenie skóry – leczenie wspomagające

Według aktualnych badań, skuteczne, kompleksowe leczenie AZS u dorosłych prowadzi nie tylko do redukcji zmian skórnych, ale także do podwyższenia jakości życia chorego oraz jego bliskich. Jednak należy pamiętać, że efektywne leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych to nie tylko farmakoterapia i pielęgnacja skóry, ale również dieta i w wielu przypadkach psychoterapia. 

Dieta i suplementacja odgrywają niezwykle ważną rolę we wspomaganiu leczenia atopowego zapalenia skóry. Częstym postępowaniem jest tzw. dieta eliminacyjna, która polega na wykluczeniu z jadłospisu, zwykle na określony czas, np. 3-6 miesięcy, danego składnika. Następnie obserwuje się organizm pod kątem ewentualnych zmian skórnych. Dieta eliminacyjna to rezygnacja z alergenów pokarmowych wywołujących objawy skórne u danej osoby. Dodatkowo dieta w atopowym zapaleniu skóry u dorosłych powinna mieć charakter przeciwzapalny. Przede wszystkim należy wprowadzić produkty bogate w kwasy omega 3, czyli ryby morskie, słonecznik, pestki dyni, oliwa z oliwek, olej lniany. W okresie od października do maja zalecana jest suplementacja witaminy D. Warto też spożywać produkty bogate w beta-karoten (np. marchew), a także kaszę jaglaną, jęczmienną czy płatki owsiane, ze względu na krzem, który korzystnie wpływa na stan skóry i naczynia krwionośne. Wskazane są owoce i warzywa, a także fermentowane produkty mleczne i warzywne oraz probiotyki. Przy atopowym zapaleniu skóry u dorosłych lekarze zalecają także suplementację rutozydu. 

Biorąc pod uwagę fakt, że obecność stresu często pogarsza przebieg choroby, warto prowadzić również leczenie ukierunkowane na redukcję lęku oraz zmianę wzorców myślowych związanych z chorobą czy też stosować inne formy psychoterapii. W badaniach potwierdzono istotną poprawę stanu klinicznego oraz wzrost jakości życia  pacjentów po wdrożeniu odpowiednich programów edukacyjnych dotyczących radzenia sobie z chorobą za pomocą różnych technik psychologicznych.

Zdiagnozowano u Ciebie atopowe zapalenie skóry i szukasz nowych możliwości terapeutycznych? Zapraszamy na bezpłatne konsultacje dermatologiczne ze specjalistą. Będziesz miał okazję skonsultować swoje dolegliwości z doświadczonym personelem lekarskim, a także możesz zyskać szansę zakwalifikowania się do badań klinicznych, w których testowane są nowe leki i terapie na atopowe zapalenie skóry u dorosłych.

lek. Michał Dąbrowski

Źródła:

Kłudkowska J., Nowicki R., Wpływ atopowego zapalenia skóry na jakość życia pacjentów i ich rodzin. Alergia Astma Immunologia 2013, 18 (1), 21-24.

Wanat-Krzak M., Kurzawa R., Diagnostyka i leczenie wyprysku atopowego. Alergia Astma Immunologia 2006, 11, 11-21.