Dieta przy nieswoistym zapaleniu jelit – poznaj sprawdzone przepisy

Najczęściej występujące choroby, które określa się jako nieswoiste zapalenie jelit, to choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Cechą charakterystyczną tych schorzeń jest występowanie objawów o różnym stopniu nasilenia z okresami remisji oraz zaostrzeń. W obu przypadkach kluczowe znaczenie dla zdrowia jelit ma dieta, którą wprowadza się w celu oszczędzania chorych jelit, a także zminimalizowania ryzyka powikłań w postaci niedożywienia organizmu. Zobacz, czym są te choroby jelit oraz jaka jest między nimi różnica. Przybliżamy również, jak wygląda postępowanie w zależności od występujących objawów oraz jakie produkty wybierać przygotowując posiłki dla osoby chorej na zapalenie jelit.

Czym są nieswoiste zapalenia jelit – cechy wspólne 

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna są najczęściej spotykanymi chorobami określanymi jako nieswoiste zapalenie jelit. Do tej grupy schorzeń zalicza się także kolagenowe zapalenie jelit, eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit. 

Termin „nieswoiste” oznacza, że objawy nie są uznawane za konkretne i stałe przy danej jednostce chorobowej. Symptomy nieswoiste występują przy wielu chorobach i stanowią jedynie czynnik ukierunkowujący na dane schorzenie. W istocie choroba Leśniowskiego-Crohna, a także wrzodziejące zapalenie jelita grubego mają podobne cechy przebiegu choroby, a także objawy charakterystyczne dla obu tych schorzeń, a są to:

• średni, łagodny lub ostry przebieg;
• okresy remisji oraz zaostrzeń objawów;
• przewlekły, nieuleczalny charakter;
• osłabienie;
• stan podgorączkowy lub gorączka;
• utrata apetytu oraz spadek masy ciała;
• biegunka;
• nudności i wymioty.   

Ponadto, nieswoiste zapalenia jelit są chorobami o nieznanej etiologii. Są to schorzenia o podłożu autoimmunologicznym, co oznacza, że ich występowanie wiąże się z upośledzeniem funkcjonowania układu odpornościowego. Przyczyn wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, jak również choroby Leśniowskiego-Crohna upatruje się we wspólnie występujących czynnikach predysponujących do zachorowania, a są to:

• czynniki genetyczne – nieswoiste zapalenie jelit występuje najczęściej u osób z chorobą jelit w rodzinie;
• czynniki środowiskowe – osoby chorujące często są palaczami, a także żyją w przewlekłym stresie;
• infekcje – zakażenia wirusowe oraz bakteryjne zwiększają prawdopodobieństwo uaktywnienia stanu zapalnego.   

Choroba Leśniowskiego-Crohna a wrzodziejące zapalenie jelita grubego – czym różnią się te schorzenia?   

Nieswoiste zapalenie jelit wykazuje wspólne cechy w przypadku kilku chorób, jednak istnieją także objawy charakterystyczne dla danych schorzeń. Różnice wynikają także z lokalizacji stanu zapalnego. 

Choroba Leśniowskiego-Crohna zwykle dotyczy wewnętrznej, środkowej oraz zewnętrznej błony ściany przewodu pokarmowego (błony podśluzowej, mięśniowej, surowiczej). Stan zapalny rozwija się zwykle w końcowym odcinku jelita krętego, ale może dotyczyć każdej części przewodu pokarmowego, w tym jamy ustnej i odbytu. Natomiast wrzodziejące zapalenie jelita grubego zwykle obejmuje odbytnicę i esicę, a stan zapalny rozwija się w błonie śluzowej jelita (części wewnętrznej).      

Cechy występujące częściej przy chorobie Leśniowskiego-Crohna: 

• zachorowalność najczęściej u osób młodych, między 20. a 30. rokiem życia, a także (rzadziej) u dzieci;
• zmiany chorobowe występują naprzemiennie ze zdrowymi odcinkami jelita;
• przerost tkanki tłuszczowej wokół ściany jelita;
• zaburzenia wzrostu i rozwoju płciowego w przypadku dzieci;
• bóle brzucha nasilające się po jedzeniu;
• biegunka z domieszką wody i śluzu;
• przewężenia oraz przetoki wewnętrzne i zewnętrzne w jelicie;
• ropnie, szczeliny i przetoki odbytu.

Cechy występujące częściej przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego: 

• zachorowalność najczęściej u osób starszych, po 40. roku życia; 
• biegunki z domieszką krwi (częste, nawet 20 razy dziennie) z wyjątkiem nieswoistego zapalenia jelit dotyczącego tylko odbytnicy – wówczas stolec może być wydalany z prawidłowym rytmem, jednak zwykle z domieszką krwi.

Nieswoiste zapalenie jelit – jaką rolę odgrywa dieta?

Nieswoiste zapalenie jelit leczy się przede wszystkim odpowiednią farmakoterapią. Poza lekami istotne znaczenie odgrywa dieta, która powinna być dobierana indywidualnie do potrzeb pacjenta, przede wszystkim z uwzględnieniem reakcji na dane pokarmy oraz aktualnie odczuwanych objawów. 

W przypadku schorzeń, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego, dieta jest wprowadzana z kilku powodów.

• Oszczędzanie jelit – toczące się zapalenie jelit wywołuje liczne podrażnienia i owrzodzenia, dlatego dieta powinna ułatwiać chorym jelitom regenerację. W zależności od nasilenia objawów stosuje się dietę optymalną, lekkostrawną, półpłynną, płynną, bezresztkową (sztuczną) lub żywienie dożylne w warunkach szpitalnych. Jadłospis dla chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz chorobę Crohna powinien wykluczać pokarmy mogące nasilać objawy.
• Zapobieganie niedożywieniu – uzupełnianie niedoborów żywieniowych dotyczy szczególnie pacjentów cierpiących na chorobę Leśniowskiego Crohna. Dieta w chorobie Crohna powinna być wysokowartościowa, ponieważ schorzenie naraża na wyniszczenie organizmu wynikające z niedożywienia. Również dieta przy zapaleniu jelita grubego powinna dostarczać niezbędnych wartości odżywczych.  
• Przyspieszenie remisji objawów – odpowiednia dieta oszczędzająca chore jelita ma za zadanie wspomóc leczenie farmakologiczne oraz przyspieszyć złagodzenie i wycofanie objawów. 
• Wydłużenie okresu remisji (wyciszenia objawów) choroby – nie stwierdzono z zupełną pewnością, że dieta wywołuje rzut objawów. Uważa się jednak, że nieodpowiednie żywienie przyczynia się do wcześniejszego nawrotu dolegliwości, które są również intensywniejsze w przypadku części pacjentów. Ponadto, racjonalna dieta w okresie remisji wspomaga wzmocnienie organizmu oraz regenerację jelit po zaostrzeniu objawów. Pacjenci przestrzegający diety oszczędzają jelita oraz zmniejszają ryzyko przykrych powikłań nieswoistych chorób zapalnych jelit.   
• Zapobieganie niedorozwoju fizycznego i umysłowego w przypadku dzieci – dieta stanowi kluczowy czynnik zapobiegający spowolnieniu rozwoju u młodych pacjentów cierpiących na choroby jelit. Powinna dostarczać wszystkie związki niezbędne do prawidłowego rozwoju, na które wzrasta zapotrzebowanie w przypadku osób chorych.

Nieswoiste zapalenie jelit – dieta przy średnim i łagodnym nasileniu objawów

Dieta przy zapaleniu jelit w okresie zaostrzenia objawów powinna być lekkostrawna, ale jednocześnie wysokokaloryczna, z dużą zawartością białka. Z jadłospisu należy wykluczyć tylko te pokarmy, które szkodzą danemu pacjentowi. Nie zaleca się eliminacji produktów, które nie nasilają objawów, ponieważ nadmierna ostrożność może skutkować niedoborami żywieniowymi. 

Osoby chorujące na nieswoiste zapalenie jelit podczas nasilenia objawów powinny wybierać pokarmy, które nie zalegają długo w jelitach i nie drażnią błony śluzowej zajętej stanem zapalnym. To produkty ubogie w błonnik, który działa na jelita drażniąco przy zaostrzeniu objawów. Dieta przy nieswoistych zapaleniach jelit nie powinna zawierać również pokarmów tłustych, słodkich i smażonych. 

Dieta przy silnych objawach zapalenia jelit powinna być płynna lub półpłynna. Pacjenci przy uporczywych biegunkach i wymiotach zwykle przyjmują kleiki (kasza manna), łagodne przeciery z gotowanych warzyw i sucharki.   

Możliwie jak najszybciej, w miarę ustępowania objawów, należy stopniowo wprowadzać kolejne posiłki. W pierwszej kolejności podaje się np. białe pieczywo, cienki makaron, gotowane i obrane ze skórki warzywa. Kolejno do jadłospisu można wprowadzić łagodny rosół oraz chude mięso (kurczak, królik). Następnie należy stopniowo wprowadzać kolejne pokarmy zalecane w okresie remisji choroby. 

Pacjenci cierpiący na nieswoiste zapalenie jelit zwykle dobrze tolerują produkty, takie jak:

• jajka gotowane na miękko;
• ryby: dorsz, sandacz, szczupak, sola, leszcz (pieczone w folii lub gotowane);
• oleje roślinne;
• warzywa (gotowane i dokładnie obrane), np. marchew, dynia, pietruszka, ziemniaki;
• gotowane owoce, np. jabłka, banany, truskawki, maliny;
• galaretki owocowe, kisiele;
• chude wędliny;
• biały ryż;
• mleko i przetwory mleczne, jeśli są dobrze tolerowane.

Przy nasileniu dolegliwości zwykle wyklucza się z diety na chore jelita produkty, takie jak:

• ciemne pieczywo;
• gruboziarniste kasze i makarony;
• frytki;
• niektóre owoce, np. wiśnie, śliwki, gruszki, figi;
• warzywa wzdymające i pikantne;
• tłuste mięsa i wędliny;
• sery pleśniowe, żółte i topione;
• smażone jajka, jajka na twardo;
• napoje słodzone i gazowane, mocna kawa, herbata, alkohol;
• słodycze, miód, karmelizowane owoce;
• ostre i pikantne przyprawy.  

Dieta w okresie remisji nieswoistego zapalenia jelit 

Pacjenci chorujący na nieswoiste zapalenie jelit mają zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze, dlatego dieta powinna być wysokowartościowa również w okresie wyciszenia objawów. W niektórych przypadkach pacjenci zapominają o dolegliwościach nawet na kilka miesięcy lub lat, jednak racjonalne żywienie powinno stać się codziennym przyzwyczajeniem. 

Podstawą dla chorych na nieswoiste zapalenie jelit jest dieta przypominająca żywienie zdrowego człowieka. Z jadłospisu wyklucza się jedynie produkty źle tolerowane przez danego pacjenta.  

W okresie remisji nie ma potrzeby wykluczania z diety błonnika. Wręcz przeciwnie, zaleca się przyjmowanie produktów zawierających błonnik, jednak z wyjątkiem wzmożonych objawów i okresu stopniowej zmiany diety. Z błonnika powinny zrezygnować również osoby, u których stwierdzono przewężenia jelita. W innych przypadkach zaleca się normalne spożywanie, np. roślin strączkowych, jęczmienia, marchwi, pełnoziarnistego pieczywa.

Warto zwiększyć ilość spożywanych kwasów tłuszczowych Omega-3, ponieważ mają istotny wpływ na hamowanie procesów zapalnych. Osoby spożywające kwasy Omega-3 zwiększają więc szansę na wydłużenie okresu remisji choroby. Należy spożywać ryby morskie przynajmniej 2 razy w tygodniu.  

Dieta pacjentów chorujących na nieswoiste zapalenie jelit powinna uwzględniać również produkty zawierające naturalne probiotyki i prebiotyki, które wpływają korzystnie na mikroflorę jelit. Związki te znajdują się w produktach, takich jak np.:

• kiszone warzywa (kapusta, ogórki),
• produkty mleczne,
• owies, jęczmień,
• szpinak,
• szparagi,
• warzywa strączkowe. 

Jadłospis dla chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Crohna powinien być układany w taki sposób, aby zapewnić odpowiednią podaż wszystkich niezbędnych elementów odżywczych. Dieta zawsze powinna być przygotowywana indywidualnie, w zależności od wieku pacjenta, jego masy ciała, a także zaawansowania choroby oraz ewentualnych powikłań. Należy uwzględniać również, że osoby chorujące przewlekle na nieswoiste zapalenie jelit są narażone na niedobory, szczególnie związków, takich jak witamina B12, żelazo, wapń, cynk, kwas foliowy. Bezwzględnie zaleca się spożywanie dużej ilości wody.      

Dieta przy ostrym rzucie objawów nieswoistych zapaleń jelit 

Nieswoiste zapalenie jelit może przebiegać bardzo gwałtownie. Pacjenci niejednokrotnie doznają silnych dolegliwości, wymiotują oraz mają uporczywe, wielokrotne biegunki trwające zwykle od kilku dni do nawet kilku tygodniu. Okres ten jest szczególnie obciążający dla organizmu. Może dochodzić do wyniszczenia na skutek niedoboru elektrolitów, witamin i minerałów. W takich przypadkach konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych, gdzie pacjent otrzymuje stosowne leki.

Przy intensywnej aktywności choroby jelit należy zadbać o odciążenie jelit, które nie powinny być wypełnione stolcem. Niekiedy zamiast diety płynnej wskazana jest bezresztkowa dieta polimeryczna w postaci doustnych preparatów przemysłowych lub dieta dojelitowa (np. przez sondę). W skrajnych przypadkach stosuje się żywienie pozajelitowe.  

Jeśli cierpisz na nieswoiste zapalenie jelit i interesują Cię nowe możliwości terapeutyczne – sprawdź aktualną ofertę na naszej stronie. Prowadzimy m.in. bezpłatne konsultacje dla osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz pacjentów zmagających się z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego.  W naszej przychodni trwają też prace nad znalezieniem lekarstwa na chorobę Leśniowskiego-Crohna. Jeśli chcesz wspomóc te działania, możesz już dzisiaj odwiedzić jedną z przychodni lub sprawdzić teraz czy możesz wziąć udział w badaniach pod linkiem >> przychodniasynexus.pl/badania/crohn

_____________________________________

Opracowane przez zespół Synexus