Hiperglikemia – objawy, leczenie, pierwsza pomoc. Jak postępować przy podwyższonym poziomie cukru we krwi?

Hiperglikemia, czyli wysoki poziom glukozy we krwi, to stan, który często wywołuje niecharakterystyczne objawy. Nawet doświadczeni diabetycy mogą mieć problem z rozpoznaniem pierwszych objawów hiperglikemii, która może mieć katastrofalne skutki dla zdrowia, a nawet życia chorego. Odpowiednie postępowanie przy hiperglikemii jest podstawą do uniknięcia przykrych konsekwencji tej dolegliwości. Przybliżamy zagadnienia wyjaśniające, co to jest hiperglikemia, jakie są jej objawy oraz jak należy postąpić przy podwyższonym poziomie cukru we krwi.

Co to jest hiperglikemia i jakie są jej przyczyny?

Hiperglikemia bywa naprzemiennie określana jako przecukrzenie, zbyt wysoki cukier czy poziom glukozy we krwi – wszystkie te nazwy są poprawne i oznaczają to samo, czyli stężenie glukozy we krwi przewyższające dopuszczalne i bezpieczne normy.

Glukoza jest składnikiem odżywczym, który zapewnia komórkom energię. Jej obecność w organizmie wynika z przyjmowanych pokarmów zawierających cukry proste, które kolejno są trawione i przekształcane w glukozę. Ta natomiast jest magazynowana w wątrobie oraz mięśniach, a jej ściśle określona ilość w krwi wyrażana jest jako stężenie cukru. 

Za prawidłowe stężenie glukozy we krwi odpowiadają hormony, głównie insulina. Jej zadaniem jest doprowadzenie glukozy do komórek organizmu, a tym samym zapewnienie energii. Jeśli organizm produkuje insulinę w niedostatecznej ilości lub gdy dochodzi do osłabionej wrażliwości tkankowej na ten hormon, wówczas stężenie cukru we krwi przekracza normę, co jest określane jako hiperglikemia.  

Hiperglikemia jest więc objawem cukrzycy, a ten stan najczęściej dotyka osoby z niezdiagnozowaną cukrzycą typu 1 lub 2. U osób nieświadomych choroby początkowo często dochodzi do hiperglikemii poposiłkowej. To podwyższone stężenie cukru we krwi tuż po przyjętym posiłku. 

W przypadku diabetyków chorujących przewlekle, przyczyny hiperglikemii najczęściej wynikają ze źle kontrolowanej cukrzycy. Do hiperglikemii zwykle dochodzi w wyniku czynników, takich jak: 

• nieprawidłowa dawka podawanej insuliny, 
• pomijanie dawek insuliny lub leków doustnych, 
• nieprzestrzeganie diety, 
• przejadanie się, 
• mała aktywność fizyczna,
• zbyt intensywny wysiłek fizyczny.  

Nieco rzadziej zdarza się, że hiperglikemia, pomimo prawidłowej kontroli poziomu cukru, wynika m.in. z infekcji. Stany zapalne oraz choroby zwiększają zapotrzebowanie na insulinę, dlatego dotychczas stosowane dawki leków mogą okazać się niewystarczające. Wówczas może dochodzić do wysokiego poziomu cukru we krwi, co dodatkowo osłabia układ odpornościowy, utrudniając leczenie infekcji.  

Hiperglikemia na czczo – jakie są normy poziomu cukru?

Zbyt wysoki poziom cukru we krwi stwierdza się po przekroczeniu dopuszczalnej normy. Wartości te różnią się w zależności od przyczyny hiperglikemii, czyli zwykle od rodzaju cukrzycy. 

Prawidłowe stężenie cukru na czczo u osób zdrowych wynosi poniżej 99 mg/dl. Natomiast ok. 2 godziny po posiłku stężenie cukru u osoby zdrowej powinno oscylować w granicach do 140 mg/dl. Taka wartość oznacza prawidłową tolerancję glukozy. 

Nieprawidłowe stężenie cukru we krwi stwierdza się, gdy glukoza na czczo przyjmuje wartość w przedziale 100-125 mg/dl, a dwie godziny po posiłku 140-199 mg/dl.  

Normy te różnią się u osób chorych na cukrzycę.

• Cukrzyca typu 1 – hiperglikemia na czczo jest stwierdzana po przekroczeniu 110 mg/dl, z kolei po posiłku powyżej 140 mg/dl. W przypadku cukrzycy typu 1 trzustka pacjentów nie wytwarza insuliny lub wytwarza ją w szczątkowych ilościach. Z tego powodu organizm jest uzależniony od podawanej insuliny. Pominięcie dawki lub podanie dawki niewystarczającej może wywoływać bardzo wysoki poziom glukozy we krwi, sięgający nawet do 400-500 mg/dl.  
• Cukrzyca typu 2 – u pacjentów z cukrzycą typu 2, gdzie insulina jest wytwarzana przez trzustkę, jednak dochodzi do obniżonej wrażliwości tkankowej (insulinooporności), główną przyczyną hiperglikemii jest nieprawidłowa dieta. Wówczas bardzo ważna jest kontrola poziomu cukru zwłaszcza po posiłkach, ponieważ to właśnie wtedy najczęściej dochodzi do hiperglikemii, przy czym stężenie cukru jest zwykle niższe niż w przypadku cukrzycy typu 2.    

Warto zaznaczyć, że poziom cukru we krwi przyjmuje różne wartości uznawane za normę, co zależy od wielu czynników, takich jak:

• wiek pacjenta,
• szybkość postawionej diagnozy,
• czas trwania cukrzycy,
• współistniejące choroby,
• ogólny stan zdrowia,
• samodyscyplina pacjenta. 

Hiperglikemia – objawy świadczące o wysokim poziomie cukru

Hiperglikemia dotyczy nawet niewielkiego przekroczenia normy stężenia cukru we krwi, jednak nie zawsze wywołuje objawy. Dopiero bardzo podwyższony poziom cukru, powyżej 180 mg/dl, jest odczuwany przez pacjentów. W przypadku diabetyków w stwierdzeniu hiperglikemii pomaga mierzenie poziomu cukru. Natomiast osoby z niezdiagnozowaną cukrzycą często pozostają nieświadome nawet przez wiele lat, bagatelizując pierwsze objawy. 

Zbyt wysoki cukier wywołuje objawy dotyczące całego organizmu, a każdy z nich wiąże się z próbą usunięcia nadmiaru glukozy. Pacjenci najczęściej odczuwają zwiększone pragnienie, ponieważ płyny mają rozcieńczyć glukozę i ułatwić jej usuwanie. Z tego samego powodu dochodzi do częstomoczu, zwłaszcza nocą. Wraz z płynami ustrojowymi zostaje wydalona glukoza. Ponadto chory może się nadmiernie pocić, mieć problemy z koncentracją oraz zaburzenia widzenia. 

Natomiast hiperglikemia trwająca przewlekle może wywoływać objawy związane ze zmniejszoną podażą energii oraz z powikłaniami zbyt wysokiego cukru. Chorzy mogą tracić na wadze, odczuwać przewlekłe zmęczenie i senność. Może dochodzić do zaparć, biegunek, a także wymiotów. Co więcej, w wyniku przewlekle podwyższonego cukru, u chorych częściej występuje infekcja, a wszelkie rany goją się wolniej.  

Bardzo wysoki poziom cukru we krwi stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. Chory może stracić przytomność, a brak reakcji ze strony osób trzecich może skutkować śpiączką cukrzycową.  

Jakie skutki wywołuje hiperglikemia?

Sporadyczne epizody niewiele podwyższonego cukru zwykle nie niosą ze sobą poważnego ryzyka. Jeśli jednak hiperglikemia trwa przewlekle i nie jest leczona, wówczas nadmiar glukozy we krwi doprowadza do stopniowego wyniszczania organizmu.

Wysoki poziom cukru przyczynia się do niszczenia komórek organizmu, głównie w narządach, do których glukoza jest w stanie przeniknąć, pomimo braku insuliny. Najbardziej narażone na powikłania hiperglikemii są narządy, takie jak mózg, włókna nerwowe, nerki, nadnercza, oczy oraz naczynia krwionośne. 

Chorzy na cukrzycę są szczególnie narażeni na powikłania hiperglikemii, takie jak:

• neuropatia,
• retinopatia,
• polineuropatia,
• zawał mięśnia sercowego, udar mózgu. 

Ostrym powikłaniem hiperglikemii są również stany, które rozwijają się szybko i stanowią bezpośrednie zagrożenia dla życia. Jednym z nich jest kwasica ketonowa, która dotyczy głównie osób chorujących na cukrzycę typu 1. 

Do rozwoju kwasicy ketonowej (cukrzycowej) dochodzi, gdy organizm nie może pobrać glukozy jako materiału energetycznego. Wówczas rozpoczyna się zużywanie zapasów energii, czyli tkanki tłuszczowej. Nie jest to jednak odpowiednie źródło energii, ponieważ podczas rozkładu tłuszczu (lipolizy) dochodzi do wydzielania ciał ketonowych. Te z kolei gromadzą się w organizmie, doprowadzając do jego toksycznego niszczenia. 

Chorzy odczuwają wówczas objawy hiperglikemii, a dodatkowo pojawia się charakterystyczny, acetonowy zapach z ust. Policzki mogą być zaczerwienione, mogą występować nudności, wymioty, a nawet odwodnienie w wyniku zbyt dużej ilości oddawanego moczu w stosunku do przyjmowanych płynów. 

Ostatecznie, gdy wysoka hiperglikemia i jej skutki w postaci kwasicy działają toksycznie na mózg, może dojść do utraty świadomości, śpiączki cukrzycowej, a nawet śmierci w wyniku obrzęku mózgu. 

Hiperglikemia – postępowanie, pierwsza pomoc 

Przy ostrym powikłaniu hiperglikemii niezbędna jest natychmiastowa pomoc. Gdy diabetyk traci przytomność, ma zaburzenia oddychania, suchą skórę, przyspieszone tętno, a z ust wydziela się zapach acetonu lub landrynek, prawdopodobnie przyczyną jest bardzo wysoki poziom cukru. 

Zwykle pierwszą myślą jest podanie choremu słodkiego napoju. Warto jednak zaznaczyć, że hiperglikemia jest stanem odwrotnym do hipoglikemii (niskiego stężenia glukozy), dlatego nie należy tego robić, jeśli nie mamy pewności co do przyczyny utraty przytomności. Objawy hiperglikemii zwykle następują nieco wolniej niż symptomy niskiego poziomu cukru, nie należy jednak zwlekać z udzieleniem pomocy. 

Również podanie insuliny okazuje się w takich przypadkach nieskuteczne. Zatrucie organizmu oraz towarzyszące temu zaburzenia elektrolitowe uniemożliwiają obniżenie stężenia glukozy, dlatego należy jak najszybciej wezwać pomoc. Chory wymaga leczenia szpitalnego, często podania insuliny dożylnie. W czasie oczekiwania na przyjazd karetki pogotowia należy ułożyć chorego w bezpiecznej pozycji na lewym boku i stale monitorować jego funkcje życiowe, sprawdzając tętno i oddech. 

W przypadku hiperglikemii leczenie uzależnione jest od wielu czynników. Kluczowe znaczenie ma stała kontrola poziomu cukru, ponieważ tylko w ten sposób możliwe jest ustalenie prawidłowego schematu leczenia i utrzymanie optymalnego stężenia glukozy we krwi. 

Obecnie w Centrum Medycznym Synexus prowadzimy m.in. bezpłatne konsultacje ze specjalistą, badanie wątroby na urządzeniu FibroScan® oraz pakiet badań krwi dla osób chorych na cukrzycę typu 2 i towarzyszące powikłania kardiologiczne, które otwierają możliwości wprowadzenia nowych metod terapeutycznych. Aktualna oferta jest dostępna na naszej stronie internetowej.  

lek. Michał Dąbrowski