Marskość wątroby – przyczyny, objawy, leczenie

Ból wątroby to nic przyjemnego. Jednak objawy marskości wątroby mogą być też znacznie poważniejsze. Warto umieć je rozpoznać i poznać przyczyny, aby móc szybko zdecydować się na odpowiednie leczenie.

Jakie są przyczyny marskości wątroby?

Najczęściej mówi się o marskości wątroby w kontekście alkoholizmu. Rzeczywiście, nadużywanie alkoholu jest wśród najczęstszych przyczyn marskości wątroby. Nie jest jednak jedyną ani nawet najważniejszą z nich. Według danych amerykańskich z 2006 roku za 57 proc. przypadków marskości wątroby odpowiada żółtaczka typu B i typu C. Alkoholizm odpowiada za ok. 20 proc. przypadków. Pozostałe to zwykle wynik chorób (przewlekła niewydolność krążenia, zaburzenia w odpływie żółci) lub nieszczęśliwych zetknięć z toksycznymi dla wątroby lekami czy substancjami chemicznymi.

Marskość wątroby można podzielić na kilka rodzajów:

• żółciową,
• zastoinową,
• alkoholową,
• pozapalną,
• wywołaną lekami i chemikaliami,
• marskość w następstwie wzmożonych odczynów immunologicznych.

Rozpoznanie przyczyny marskości wątroby pozwala przede wszystkim wyeliminować czynnik zapalny i unikać go w przyszłości. Daje też szansę na bardziej efektywną terapię.

Objawy marskości wątroby

Dużym problemem w rozpoznaniu choroby jest brak specyficznych, jednolitych objawów. Marskość wątroby można przez to pomylić z dziesiątkami różnych codziennych przypadłości i innych chorób. Dopiero w zaawansowanych stadiach mogą pojawić się objawy bardziej charakterystyczne. Do pierwszych symptomów należy:

• rumień wnętrza dłoni (może też świadczyć o innych chorobach),
• otyłość brzuszna,
• brak chęci do życia, uczucie apatii,
• brak apetytu i nietolerancja alkoholu czy tłustych produktów, z którymi wątroba nie jest w stanie sobie poradzić,
• wzdęcia, biegunki, zaparcia,
• ciemna karnacja o żółtawym odcieniu,
• ciemny mocz i krwawienie z różnych części ciała.

W późniejszym okresie do objawów marskości wątroby dochodzi silne krwawienie różnych tkanek, którego trudno już nie zauważyć. Zwiększają się też obrzęki, aż do charakterystycznego wyglądu brzucha. Ostatecznie pacjent może zapaść w metaboliczną śpiączkę wątrobową, w wyniku uszkodzenia mózgu toksycznymi produktami przemiany materii, które nie zostały zmetabolizowane w wątrobie. Te objawy marskości są już na tyle charakterystyczne, że dla lekarza mogą być mocną wskazówką. Niestety na wcześniejszych etapach do rozpoznania potrzeba też badań i prób wątrobowych, a najlepiej badania histopatologicznego lub biopsji wątroby. Te jednak zleca się bardzo rzadko, szczególnie u pacjentów, u których jeszcze nie rozpoznano schorzeń tego organu.

Stopnie marskości wątroby

Badacze Child i Pugh stworzyli stopnie klasyfikacji marskości wątroby, które ułatwiają postawienie diagnozy. Składa się z czterech stopni, które mogą służyć do diagnozowania i stwierdzania postępu zaawansowania choroby. Stopnie określają m.in.:

• czy występuje wodobrzusze,
• jaki jest poziom bilirubiny i albuminy we krwi,
• czy występują zaburzenia mózgu i układu nerwowego (encefalopatia).

W ten sposób na skali można też określić, czy mamy do czynienia z marskością wątroby wyrównaną, czy niewyrównaną, co ma znaczenie przy kwalifikacji do przeszczepów.

Marskość wątroby wypisana na twarzy

Organ wątroby daje o sobie znać za pomocą zmian skórnych jak żaden inny. Przede wszystkim chodzi o ciemny, żółty odcień skóry, który może występować zarówno w zaawansowanych stadiach marskości wątroby, jak i przy żółtaczce. Również pękające naczynka na szyi i dekolcie czy ramionach mogą świadczyć o chorej wątrobie. Objawem marskości wątroby są poczerwieniałe wnętrza dłoni. Warto pamiętać też o przebarwieniach, tzw. plamach wątrobowych, które świadczą o różnych schorzeniach tego organu i mogą lokować się na całym ciele i twarzy.

Jaka dieta dla chorych na marskość wątroby?

Niewłaściwe pożywienie przy marskości wątroby może szybko pogorszyć stan chorego. Wątroba najgorzej radzi sobie z tłustym, smażonym jedzeniem i alkoholem, dlatego to te produkty trzeba wyeliminować w pierwszej kolejności. Są bardzo obciążające. Często chorzy cierpią na brak apetytu, który jest kolejnym wyzwaniem. Ważne więc, aby posiłki były różnorodne i kolorowe, pomimo że pewne produkty będą z nich wykluczone. Najważniejsze zasady diety przy marskości wątroby to:

• ok. 5 małych posiłków zamiast 1-2 dużych, by nie przeciążać wątroby. Ostatni posiłek może być zjedzony późnym wieczorem, bo sprzyja to równomiernej produkcji energii przez całą dobę,
• nie trzeba całkowicie rezygnować z olejów, a jedynie zastąpić ciężkostrawny smalec oliwą z oliwek czy zimnotłoczonym rzepakowym,
• doskonale na stan wątroby wpływają warzywa o zielonych liściach, jak szpinak czy pietruszka,
• zamiast mięsa sprawdzą się chude ryby,
• warto stosować zioła poprawiające pracę wątroby: kurkumę, imbir, pieprz, koper,
• w diecie nie może zabraknąć dobrej jakości białka i węglowodanów.

Warto wiedzieć, że np. przy towarzyszącej marskości encefalopatii białko trzeba ograniczyć. Z drugiej strony pacjenci z diagnozą marskości często mają jego niedobór z uwagi na pogorszony apetyt i niewłaściwy tryb życia. Dlatego lepiej konsultować jadłospis z lekarzem.

Uwaga – powyższe zasady dotyczą diety w wyrównanej marskości wątroby. Jeśli jest niewyrównana, a organ już mocno zniszczony, trzeba ostrożniej dobierać produkty. Najlepiej poradzić się lekarza lub dietetyka i wspólnie ustalić jadłospis, a następnie się go trzymać.

Inne poważne schorzenia wątroby

Niektóre objawy marskości wątroby można pomylić z symptomami innych chorób tego organu. Jeszcze inne są niezauważalne i to też jest wspólny mianownik wielu chorób wątroby. Do innych powszechnych chorób wątroby, z którymi można pomylić objawy marskości, należą:

• żółtaczka,
• wirusowe zapalenie wątroby,
• homochromatoza,
• zakrzepica żył wątrobowych,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby.

Leczenie marskości wątroby

Pierwsze pytanie, jakie wiele osób zadaje sobie po usłyszeniu diagnozy, to: czy marskość wątroby jest uleczalna? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Nie da się całkowicie wyleczyć marskości wątroby ani odwrócić jej przebiegu. Można jednak w wielu przypadkach na tyle nad nią zapanować, aby stanowiła minimalne ograniczenie w życiu codziennym. Im bardziej rozwinięte schorzenie, tym gorzej, dlatego już przy pierwszych symptomach nie wolno zwlekać z wizytą u lekarza i przeprowadzeniem badań.

Leczenie marskości wątroby polega po pierwsze na wyeliminowaniu czynnika, który niszczy komórki (o ile to możliwe). W przypadku osób pracujących z chemikaliami będzie to zmiana pracy, a osoby zmagające się z alkoholizmem będą musiały zmienić swoje nawyki. Następnie zostają dobrane leki. Leczone są również wszystkie objawy marskości, a więc pacjent otrzymuje lekarstwa, np. na wodobrzusze czy niedokrwistość. Tym, co może pocieszać pacjentów, jest szybki postęp medycyny w zakresie leczenia marskości wątroby. Leczenie marskości wątroby nie będzie jednak udane, jeśli pacjent nie wprowadzi odpowiednich zmian do swojej diety. Dla niektórych jedynym sposobem na poprawę jakości życia jest przeszczep wątroby.

Jakie mogą być powikłania marskości wątroby?

Marskość jest wynikiem wielu chorób wątroby lub wieloletnich zaniedbań. To poważne schorzenie, którego powikłania mogą zagrażać życiu. Należy do nich np. wspomniane nadciśnienie wrotne, w którym rośnie ciśnienie w żyłach odprowadzających krew z wątroby. Nie może więc do niej dotrzeć, lecz się cofa, co może skutkować żylakami lub nawet pęknięciem żyły i krwotokiem. Innym skutkiem marskości wątroby jest wodobrzusze, czyli zatrzymanie płynu w okolicy brzucha. Najbardziej nieprzyjemnym skutkiem jest konieczność regularnego nakłuwania brzucha w celu upuszczenia płynu. Poza tym wodobrzusze może uniemożliwiać poruszanie się. Kolejnym powikłaniem jest żółtaczka, która pojawia się, gdy poziom bilirubiny jest stale podniesiony. Mogą to być również zagrażające życiu zaburzenia związane z krwią, jak i zła krzepliwość czy niedokrwistość. U mężczyzn może dojść też do zaburzeń hormonalnych, w wyniku których zanikną jądra i powiększą się piersi. Marskości często towarzyszy też osteoporoza, w wyniku której mogą łamać się kości. Sprzyja też powstawaniu raka wątroby. To niepełna lista chorób, które towarzyszą marskości wątroby lub stanowią jej powikłania.

Rokowania, czyli długość życia z marskością wątroby

Rokowania zależą od indywidualnych czynników. Pacjenci często żyją też latami z nierozpoznaną marskością wątroby, a gdy zaczyna im przeszkadzać w codziennym życiu i zostaje rozpoznana, jest już w bardzo zaawansowanym stadium. Stąd wrażenie, jakoby rokowania przy marskości wątroby były zazwyczaj złe. W Polsce nie ma danych na temat oczekiwanej długości życia osób z tym schorzeniem. Z danych wynika, że osoba, która nie ma żadnych komplikacji i prowadzi rozsądny tryb życia średnio może przeżyć powyżej 12 lat od momentu rozpoznania marskości wątroby. Rokowania w przypadku osób, które mają zaawansowaną postać choroby z komplikacjami, może to być 6 miesięcy – 2 lata. W przypadku osób kwalifikujących się do przeszczepu wiele zależy od tego, czy uda się znaleźć dawcę. Ponieważ w większości przypadków wprowadzenie zmian może poprawić jakość i długość życia, warto patrzeć na diagnozę, jak na szansę na rozpoczęcie nowego rozdziału w życiu. 

Obecnie Centrum Medyczne Synexus oferuje bezpłatne konsultacje ze specjalistą oraz badanie wątroby na urządzeniu Fibroscan® dla osób ze zdiagnozowanym niealkoholowym stłuszczeniem wątroby bądź cukrzycą typu 2. Badanie pozwala uzyskać dokładne informacje o wątrobie, pozwala na pomiar włóknienia i stłuszczenia tego organu. 

Lek. Michał Dąbrowski

Bibliografia:

1. Kowala-Piaskowska A., Marskość wątroby: przyczyny, objawy i postępowanie dietetyczne, UM Poznań, 2013
   
2. Gutkowski K, Hartleb M. Pierwotna marskość żółciowa – dylematy etiopatogenetyczne. Przegląd Gastroenterologiczny 2008
   
3. Romano M.M., Aranda-Michel J., Żywienie w chorobach wątroby, Dietetyka i żywienie kliniczne, pod red. Chojnackiego J., Wrocław 2013
   
4. Jarosz M., Choroba stłuszczeniowa wątroby, wyd. PZWL, Warszawa, 2010
   
5. Liver Cancer, Center for Disease Control and Prevention, 2016, https://www.cdc.gov/cancer/liver/