Reumatoidalne zapalenie stawów – badania jakie należy wykonać

Reumatoidalne zapalenie stawów wywołuje objawy, które mogą być błędnie przypisywane innym schorzeniom. W przypadku podejrzenia choroby podstawą do postawienia diagnozy są badania laboratoryjne (krwi), a także badania obrazowe, które służą ocenie stopnia zaawansowania choroby oraz późniejszej kontroli. Sprawdź, jakie są przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów i jakie badania należy wykonać, jeśli objawy odpowiadają specyfice tej choroby. Przybliżamy również, jak wygląda leczenie, gdy diagnoza potwierdza reumatoidalne zapalenie stawów.

Reumatoidalne zapalenie stawów – co to za choroba? 

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba, która wbrew pozorom obejmuje nie tylko stawy, lecz także narządy. W rzeczywistości RZS jest chorobą układową tkanki łącznej, zaliczaną do grupy schorzeń o nazwie kolagenozy. Przy dolegliwościach tego typu, w tym w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów, dochodzi do rozwoju stanów zapalnych w tkance łącznej, zawierającej włókniste białka (kolagen).   

Charakterystyczne dla tego schorzenia są toczące się stany zapalne będące reakcją układu immunologicznego. Choroba zwykle dotyczy stawów palców, nadgarstków, łokci, kolan oraz barków. Poza zmianami występującymi w obrębie mazi stawowej, RZS prowadzi do degradacji nasad kości, a także powikłań ogólnoustrojowych. Zmiany reumatoidalne mogą występować również w opłucnej oraz strukturze oka. 

Choroba może być zdiagnozowana u osób w każdym wieku, jednak na reumatoidalne zapalenie stawów najczęściej cierpią osoby w 4. i 5. dekadzie życia, z przewagą płci żeńskiej. Szacuje się, że kobiety zapadają na RZS 2-3 razy częściej niż mężczyźni. 

Odpowiednio szybka diagnoza ma kluczowe znaczenie dla dalszego leczenia, ponieważ reumatoidalne zapalenie stawów to choroba postępująca. Około połowa pacjentów traci zdolność do wykonywania zawodu już po kilku latach od postawienia diagnozy, dlatego w przypadku tego schorzenia niezwykle ważna jest odpowiednia kontrola rozwoju stanu zapalnego.     

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny  

Reumatoidalne zapalenie stawów jest zaliczane do chorób autoimmunologicznych, czyli wynikających z nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Stany zapalne obejmujące stawy są odpowiedzią na destrukcyjne działanie przeciwciał organizmu osoby chorej. Do tej pory przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów nie zostały jednak w pełni poznane.  

Uważa się, że na występowanie reumatoidalnego zapalenia stawów istotny wpływ mają czynniki genetyczne. Osoby, które zgłaszają w wywiadzie występowanie choroby u członków rodziny (rodziców, dziadków), są bardziej narażone na rozwój RZS, jednak nie rozpoznano do tej pory genu odpowiedzialnego za przypuszczalną dziedziczność choroby. 

Ponadto, reumatoidalne zapalenie stawów występuje najczęściej u osób, które są narażone na inne przyczyny uznawane za predysponujące do RZS. Nie jest dokładnie wyjaśnione, czy inne czynniki są przyczyną reumatoidalnego zapalenia stawów, czy jedynie stanowią inicjator uaktywniający chorobę. Niemniej jednak u pacjentów cierpiących na RZS najczęściej obserwuje się pewne zależności. Na chorobę zapadają głównie osoby, które mają do czynienia z czynnikami, takimi jak:

• predyspozycje genetyczne;
• zaburzenia układu immunologicznego;
• płeć żeńska;
• przebyte infekcje bakteryjne i wirusowe (mogą uaktywniać chorobę, wywołując proces zapalny);
• długotrwały stres;
• palenie wyrobów tytoniowych;
• niewłaściwa dieta;
• nadmierny wysiłek fizyczny. 

Wczesne i późne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów 

Chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów początkowo odczuwają objawy, które przypominają niewielkie przeziębienie. Zwykle dopiero po pewnym czasie pojawiają się objawy dotyczące stawów oraz okolicznych tkanek, nawet po kilku tygodniach od pierwszych objawów. Symptomy dotyczące stawów oraz te przypominające grypę lub przeziębienie mogą również występować jednocześnie. 

Charakterystyczne dla reumatoidalnego zapalenia stawów są okresy remisji i nawrotów choroby. Objawy RZS mogą ustąpić na kilka tygodniu, po czym powrócić z nasiloną intensywnością. 

Wczesne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów wynikają z osłabienia organizmu spowodowanego rozwijającym się stanem zapalnym, zwykle są to:

• bóle mięśni,
• osłabienie,
• stan podgorączkowy,
• brak apetytu,
• niekiedy utrata wagi.    

Kolejno objawy reumatoidalnego zapalenia stawów obserwuje się w okolicy stawów objętych reakcją zapalną mazi stawowej. Najczęściej proces zapalny toczy się w stawach symetrycznych, czyli np. w obu nadgarstkach lub stawach kolanowych. Zdarza się jednak, że stan zapalny obejmuje jeden większy staw (np. biodrowy) lub dotyczy wielu stawów jednocześnie bądź naprzemiennie. Chorzy na RZS mogą odczuwać:

• ból stawów po przebudzeniu – w trakcie spoczynku w stawie gromadzi się płyn, który powoduje ucisk oraz dolegliwości bólowe, mijające zwykle po ok. godzinie;
• sztywność i osłabienie mięśni;
• nasilający się ból stawu;
• obrzęk stawu, niekiedy zaczerwienienie – rozrastająca się błona maziowa lub wysięk płynu jest przyczyną opuchnięcia stawu;
• bolesność stawu nasilająca się przy dotyku – chorzy mogą mieć problem z wykonywaniem codziennych czynności, jak np. nacisk na klamkę podczas otwierania drzwi czy uścisk dłoni;
• przykurcz stawu, np. problem z pełnym rozprostowaniem palców;
• ograniczenie ruchomości stawu – stawy zajęte stanem zapalnym nie pełnią prawidłowo swoich funkcji, natomiast zmiany zwyrodnieniowe wynikające z RZS nieodwracalnie ograniczają ruchomość stawu;
• deformacje stawów – pojawiają się zwykle u osób chorujących przewlekle lub niepodejmujących leczenia;
• objawy ogólne (niekoniecznie): bóle i zawroty głowy, bóle karku.   

Reumatoidalne zapalenie stawów może wywoływać również objawy ogólnoustrojowe, które zwykle dotyczą osób chorujących na RZS o ciężkim przebiegu. Chorzy po wieloletniej chorobie są narażeni na powikłania, takie jak:

• guzki reumatoidalne;
• miażdżyca;
• zapalenie naczyń;
• choroby serca, w tym zawał;  
• zapalenie płuc i opłucnej;
• osteoporoza;
• choroby oczu;
• uszkodzenie nerwów;
• uszkodzenie nerek;
• niedokrwistość. 

Reumatoidalne zapalenie stawów – podstawowe badania laboratoryjne

Warto zaznaczyć, że nie każdy stan zapalny stawu jest równoznaczny z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Przed postawieniem diagnozy konieczne jest wykonanie serii badań potwierdzających bądź wykluczających reumatoidalne zapalenie stawów. W pierwszej kolejności wykonuje się badanie laboratoryjne, w tym podstawowe badania krwi. 

Podejrzewając reumatoidalne zapalenie stawów, należy wykonać badania laboratoryjne.  

• Czynnik reumatoidalny RF (obecność markerów RZS) – na podstawie tego badania określa się obecność przeciwciał obserwowanych w przypadku ok. 70-90% chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Badanie nie daje jednoznacznej diagnozy, ponieważ potwierdzenie obecności markerów RF jest charakterystyczne również u osób chorujących m.in. na mieszane kolagenozy lub zespół Sjogrena.
• ACPA  – wykonuje się anty-CCP oraz anty-CCP, czyli badanie stwierdzające bądź wykluczające obecność przeciwciał antycytrulinowych. Na podstawie badania z bardzo wysokim prawdopodobieństwem (95-98%) rozpoznaje się reumatoidalne zapalenie stawów. Banie ACPA pozwala na różnicowanie RZS od innych chorób reumatycznych, a także określenie stopnia zaawansowania choroby. Przeciwciała często można stwierdzić nawet na kilka lat przed rozpoznaniem objawów. 
• Morfologia krwi – warto wykonać CRP (wskaźnik białka c-kreatynowego) oraz OB (odczyn Biernackiego). Podwyższone wartości wyników badania świadczą o toczącym się stanie zapalnym. 

Badania obrazowe przy reumatoidalnym zapaleniu stawów

Poza badaniami laboratoryjnymi pomocne w diagnozie, jak również w ocenie postępu choroby są badania obrazowe. Reumatoidalne zapalenie stawów doprowadza do zmian w strukturze stawu oraz okolicznych tkanek, co można zaobserwować wykonując badania.

• Zdjęcie radiologiczne (RTG) – na podstawie zdjęcia RTG można stwierdzić m.in. obecność nacieku zapalnego, zwężenie szpary stawowej, brzeżne nadżerki, zniekształcenia czy zmniejszenie objętości kości. Obraz radiologiczny okazuje się skuteczny w ocenie postępu choroby, jednak wyniki na etapie badań diagnostycznych mogą być niejasne i wskazywać na obecność innych chorób.
• Badanie USG – prześwietlenie ultrasonograficzne pozwala na ocenę zmian w obrębie mazi stawowej oraz kości. Badanie nie wymaga pozostawania w bezruchu i może być często powtarzane, dlatego stanowi jedną z podstawowych metod oceny zmian w strukturze stawu. 
• Rezonans magnetyczny – podobnie jak badanie USG, w przypadku rezonansu magnetycznego uzyskuje się wyraźniejszy obraz w porównaniu do zdjęcia RTG. Rezonans wymaga pozostania w bezruchu na czas badania. 
• Tomografia komputerowa – może być zalecana jako badanie uzupełniające w ocenie postępów reumatoidalnego zapalenia stawów, nie w diagnozie. 

Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów

Osoby, u których zdiagnozowano reumatoidalne zapalenie stawów, powinny jak najszybciej podjąć leczenie pod okiem specjalisty. Leki muszą być dobierane w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz występujących objawów. 

Należy jednak pamiętać, że leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów ma charakter hamujący oraz spowalniający rozwój choroby. RZS zalicza się do chorób przewlekłych i nieuleczalnych. 

Warto zaznaczyć, że reumatoidalne zapalenie stawów należy leczyć kompleksowo. Zwykle leczenie obejmuje zalecenia, takie jak:

• leki na reumatoidalne zapalenie stawów – w pierwszej kolejności stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Kolejno wprowadza się leki, które hamują wytwarzanie komórek zapalnych. Ich działanie rozpoczyna się zwykle po kilku tygodniach, dlatego w tym czasie zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów doustnie, a także bezpośrednio w staw zajęty stanem zapalnym. Jeśli leczenie nie przynosi pożądanych efektów, wówczas wprowadza się biologiczne leki na reumatoidalne zapalenie stawów;   
• leki przeciwbólowe – w momencie nasilenia objawów RZS zaleca się stosowanie dodatkowych środków przeciwbólowych (po konsultacji z lekarzem);
• domowe sposoby – pomocną przy nasileniu dolegliwości są ziołowe okłady;
• fizjoterapia – dla zachowania ruchomości stawów niezbędna jest fizjoterapia prowadzona przez specjalistę;
• styl życia – reumatoidalne zapalenie stawów wymaga rezygnacji z używek, głównie palenia papierosów. Niemniej istotna jest również prawidłowa dieta;
• badania kontrolne – chorzy na RZS powinny wykonywać cykliczne badania kontrolne, które oceniają postęp choroby i pozwalają na wprowadzanie ewentualnych modyfikacji w sposobie leczenia;
• zabiegi operacyjne – w przypadku zaawansowanych zmian przeprowadza się operacyjne zabiegi w obrębie zniszczonych fragmentów stawów lub kości. 

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie RZS i szukasz najnowszych możliwości leczenia – sprawdź ofertę na naszej stronie. Prowadzimy m.in. bezpłatne konsultacje dla osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów. 

lek. Michał Dąbrowski